اِبْن‌ِ سینا، ابوعلی‌ حسین‌ بن‌ عبدالله‌ بن‌ سینا (370- 428ق‌/980- 1037م‌)، بزرگ‌ترین‌ فیلسوف‌ مشایی‌ و پزشک‌ نامدار ایران‌ در جهان‌ اسلام‌. 1- زندگی‌ و سرگذشت‌: ما دربارهٔ زندگی‌ و سرگذشت‌ ابن‌ سینا آگاهی‌ بس‌ بیشتری‌ داریم‌ تا دربارهٔ هر فیلسوف‌ مسلمان‌ دیگر. این‌ نیز به‌ برکت‌ زندگی‌ نامه‌ای‌ است‌ که‌ ابوعُبید جوزجانی‌ (د 438ق‌/1046م‌) شاگرد وفادار وی‌ به...

اِبْن‌ِ شاذان‌، ابوعلی‌ حسن‌ بن‌ احمد بن‌ ابراهیم‌ بن‌ حسن‌ بن‌ محمد ابن‌ شاذان‌ بزاز (339- 425ق‌/950-1034م‌)، محدّث‌ اشعری‌ و حنفی‌ بغدادی‌. او همچون‌ پدر و برادرش‌، عبدالله‌، به‌ علم‌ حدیث‌ گرایش‌ پیدا کرد و در نخستین‌ گام‌، پدرش‌ آموزش‌ او را عهده‌دار شد (ذهبی‌، سیر، 17/416)، اما بعداً از استادان‌ بی‌شماری‌ بهره‌ برد که‌ از آن‌ جمله‌ ابوعمرو عثمان‌ بن‌ اح...

اِبْن‌ِ شاذان‌، ابومحمد فضل‌ بن‌ شاذان‌ بن‌ خلیل‌ اَزْدی‌ نیشابوری‌ (د 260ق‌/874م‌)، متکلم‌ و فقیه‌ امامی‌. در مورد زندگی‌ او اطلاعات‌ دقیقی‌ به‌ دست‌ نرسیده‌ و رفع‌ تناقض‌ بین‌ اطلاعات‌ پراکندهٔ موجود نیز تا حدّی‌ مشکل‌ است‌. ظاهراً اصل‌ او از نیشابور بود، اما نسب‌ وی‌ به‌ قبیلهٔ عرب‌ اَزْد می‌رسید. پدرش‌ شاذان‌ بن‌ خلیل‌ خود از محدّثان‌ امامیّه‌ به‌ شمار م...

اِبْن‌ِ شاذان‌، محمد بن‌ احمد بن‌ علی‌ بن‌ حسن‌ قمی‌ (ح‌ 335- ح‌ 420ق‌/946-1029م‌)، فقیه‌ و محدث‌ امامی‌. پدر وی‌ از محدثان‌ بزرگ‌ و به‌ قولی‌ شیخ‌ امامیه‌ در روزگار خود (نجاشی‌، 62؛ ابن‌ حجر، 1/234) و مادرش‌ خواهرزادهٔ ابن‌ قولویه‌، از مشایخ‌ بزرگ‌ امامیه‌ بوده‌ است‌ (کراجکی‌، کنز، 185، 196، 220؛ طوسی‌، امالی‌، 2/295، 300). از آنجا که‌ ابن‌ شاذان‌ و پدرش‌،...

اِبْن‌ِ شاس‌، ابومحمد جلال‌الدین‌ عبدالله‌ بن‌ محمد بن‌ نجم‌ جذامی‌ (د 616ق‌/1219م‌)، محدث‌ و فقیه‌ مالکی‌. لقب‌ وی‌ در برخی‌ منابع‌ نجم‌الدین‌ آمده‌ است‌ (غبرینی‌، 258؛ ابن‌ قنفذ، 306). در مورد زندگی‌ او اطلاعات‌ چندانی‌ در دست‌ نیست‌. خاندان‌ او در دستگاه‌ حکومت‌ صاحب‌ نفوذ بوده‌اند. وی‌ فقه‌ مالکی‌ را از استادان‌ زمان‌ خود نظیر ابویوسف‌ یعقوب‌ بن‌ یوسف‌ م...

اِبْن‌ِ شاطِر، ابوالحسن‌ علاءالدین‌ علی‌ بن‌ ابراهیم‌ بن‌ محمد بن‌ همام‌ انصاری‌ معروف‌ به‌ مطعّم‌ فلکی‌ (704-777ق‌/1304-1375م‌)، اخترشناس‌ و ریاضی‌دان‌ مشهور دمشقی‌. وی‌ از سوی‌ بیشتر دانشمندان‌ معاصرش‌ لقب‌ علامه‌ یافت‌ و به‌ سبب‌ انتساب‌ به‌ نخستین‌ معلم‌ خود ابن‌ شاطر که‌ بعدها به‌ ابن‌ شاطر ارشد معروف‌ شد، با این‌ عنوان‌ خوانده‌ می‌شد (نعیمی‌، 2/389؛ دف...

اِبْن‌ِ شاکِرِ کُتُبی‌، صلاح‌الدین‌ ابوعبدالله‌ محمد بن‌ شاکر بن‌ احمد بن‌ عبدالرحمان‌ بن‌ شاکر بن‌ هارون‌ بن‌ شاکر دارانی‌، مورخ‌ و ادیب‌ دمشقی‌ (د 764ق‌/1363م‌). حاجی‌ خلیفه‌ لقب‌ او را فخرالدین‌ یاد کرده‌ است‌ (2/1185). از جزئیات‌ زندگی‌ ابن‌ شاکر اطلاعات‌ دقیقی‌ در دست‌ نیست‌. از شهرت‌ او به‌ دارانی‌ چنین‌ برمی‌آید که‌ در داریا از روستاهای‌ اطراف‌ دمشق‌...

اِبْن‌ِ شاهویه‌، ابوبکر محمد بن‌ احمد بن‌ علی‌ بن‌ شاهویه‌ (د 362ق‌/973م‌)، ریاضی‌دان‌ و فقیه‌ شافعی‌ ایرانی‌. شاهویه‌ یک‌ نام‌ ایرانی‌ و مرکب‌ از واژهٔ «شاه‌» و پسنوند «ویه‌»، همچون‌ سیبویه‌ و امثال‌ آن‌ است‌ (ابن‌ خلکان‌، 4/211). ابن‌ شاهویه‌ از ابوخلیفهٔ جمحی‌ و یحیی‌ ابن‌ زکریا ساجی‌ استماع‌ حدیث‌ کرد و حاکم‌ ابوعبدالله‌ (خلیفهٔ نیشابوری‌) از او روایت‌ ک...

اِبْن‌ِ شاهین‌، ابوحفص‌ عمر بن‌ احمد بن‌ عثمان‌، ملقب‌ به‌ واعظ (صفر 297- ذیحجهٔ 385/ نوامبر 909- ژانویهٔ 996)، محدث‌ و رجالی‌ بغداد. اصل‌ وی‌ از مرورود خراسان‌ بود (خطیب‌ بغدادی‌، 11/265؛ قس‌: ابن‌ شاهین‌، فضائل‌، 25). او از 11 سالگی‌ در بغداد به‌ استماع‌ حدیث‌ پرداخت‌ (ابن‌ شاهین‌، همان‌، 40؛ خطیب‌ بغدادی‌، همانجا) و پس‌ از 330ق‌ برای‌ استماع‌ از محدثان‌ د...

اِبْن‌ِ شاهین‌ِ ظاهِری‌، غرس‌الدین‌ خلیل‌ (813 -873ق‌/1410- 1468م‌)، از دیوانسالاران‌ و نویسندگان‌ سدهٔ 9ق‌/15م‌ مصر و شام‌. پدر وی‌ شاهین‌ از ممالیک‌ شیخ‌ صفوی‌، معروف‌ به‌ شیخ‌ الخاصکی‌، از امیران‌ الظاهر سیف‌الدین‌ برقوق‌ (مقریزی‌، 4(2)/907؛ سخاوی‌، 3/308)، نخستین‌ فرمانروای‌ ممالیک‌ برجی‌ بود (قس‌: همو، 3/195). گویا از همین‌ رو شاهین‌ را از مملوکان‌ الظا...

اِبْن‌ِ شَبّاط، ابوعبدالله‌ محمد بن‌ علی‌ بن‌ محمد (618 -681ق‌/ 1221-1282م‌)، ادیب‌، شاعر، مورخ‌ و فقیه‌ مالکی‌. خاستگاه‌ خاندان‌ وی‌ تَوْزَر از شهرهای‌ تونس‌ بود. پدرش‌ از توزر به‌ قسنطینه‌ رفت‌ و ابن‌ شباط در آنجا به‌ دنیا آمد (نیفر، 1/65). برخی‌ زادگاه‌ او را توزر دانسته‌اند ( بستانی‌، 3/249؛ زرکلی‌، 6/283). وی‌ 4 ساله‌ بود که‌ به‌ همراه‌ خانواده‌اش‌ به‌...

اِبْن‌ِ شُبْرُمه‌، یا ابوشبرمه‌ عبدالله‌ بن‌ شبرمهٔ بن‌ طفیل‌ ضبّی‌ (72-144ق‌/691 -761م‌)، قاضی‌ و فقیه‌ کوفی‌، از بنی‌ ضبهٔ بن‌ اُّدّ (ابن‌ حزم‌، 203، 204). او محدثی‌ ثقه‌ ولی‌ کم‌ حدیث‌ بود (عجلی‌، 259). اهل‌ ادب‌ وی‌ را به‌ نکته‌ سنجی‌ و زبان‌آوری‌ ستوده‌اند (جاحظ، 1/267). از نحوهٔ زندگیش‌ چنین‌ برمی‌آید که‌ آمیزش‌ با مردم‌ را بر انزواطلبی‌ (ابن‌ ابی‌ الح...

اِبْن‌ِ شِبْل‌، ابوعلی‌ محمد بن‌ حسن‌ بن‌ عبدالله‌ بن‌ احمد بن‌ یوسف‌ (د 473ق‌/1080م‌)، شاعر، ادیب‌، فیلسوف‌، عالم‌ نحو و لغت‌، محدث‌ و طبیب‌ بغدادی‌. در منابع‌ نزدیک‌ به‌ زمانش‌ نام‌ وی‌ محمد ضبط شده‌ است‌، اما یاقوت‌ (10/23) و ابن‌ ابی‌ اصیبعه‌ (1/247) او را حسین‌ بن‌ عبدالله‌ نامیده‌ و تاریخ‌ وفاتش‌ را 474ق‌ نوشته‌اند. سال‌ تولد وی‌ را 401ق‌/1011م‌ یاد کر...

اِبْن‌ِ شَبّه‌، ابوزید، عمر بن‌ شبهٔ بن‌ عبیدهٔ بن‌ زید نُمیری‌ (173- 263ق‌/789 -877م‌)، ادیب‌، شاعر، راوی‌ِ اخبار و احادیث‌. «شبّه‌» لقب‌ پدر او بود که‌ گویند از ترانهٔ رجز گونه‌ای‌ که‌ مادرش‌ در کودکی‌ برای‌ وی‌ می‌خوانده‌، اخذ شده‌ است‌ (مرزبانی‌، نورالقبس‌، 231). ابن‌ شبّه‌ ظاهراً در بصره‌ به‌ دنیا آمد، ولی‌ مدتی‌ از دوران‌ کودکی‌ خود را در عبّادان‌ (آبا...

اِبْن‌ِ شَجَری‌، ابوالسعادات‌ هبهٔالله‌ بن‌ علی‌ علوی‌ حسنی‌ (450- 20 رمضان‌ 542ق‌/1058-12 فوریهٔ 1148)، نحوی‌، لغوی‌، ادیب‌ و شاعرِ شیعی‌. نسب‌ او به‌ امام‌ حسن‌ مجتبی‌(ع‌) می‌رسد و به‌ همین‌ سبب‌ علوی‌ حسنی‌ نامیده‌ شده‌ است‌. دربارهٔ شهرت‌ یافتن‌ او به‌ ابن‌ شجری‌ اختلاف‌ است‌. یاقوت‌ (19/282) او را از طرف‌ مادر به‌ خاندان‌ «شجری‌» منسوب‌ می‌داند، اما ابن...

اِبْن‌ِ شِحْنه‌، عنوان‌ چند تن‌ از قاضیان‌ و مورخان‌ ترک‌ نژاد حلب‌ در سدهٔ 9ق‌/15م‌. نیای‌ آنان‌، حسام‌الدین‌ محمود بن‌ خُتلو (د 616ق‌/ 1219م‌)، از امیران‌ دولت‌ الصالح‌ اسماعیل‌ زنگی‌ در حلب‌، شحنگی‌ آن‌ دیار را برعهده‌ داشت‌ (ابن‌ شحنه‌، 87، 88؛ سخاوی‌، الذیل‌، 357، 358) و این‌ خاندان‌ به‌ وی‌ منسوب‌ شده‌اند (ابن‌ حجر، انباء الغمر، 7/95). حسام‌ الدین‌ در...

اِبْن‌ِ شَدّاد، عزالدین‌ ابوعبدالله‌ محمد بن‌ علی‌ بن‌ ابراهیم‌ بن‌ شداد انصاری‌ حلبی‌ (ذیحجهٔ 613 - صفر 684ق‌/1217- 1285م‌)، دبیر، وزیر و مورخ‌ روزگار ایوبیان‌ و مملوکان‌. از کودکی‌ و نوجوانی‌ او چیز بسیاری‌ دانسته‌ نیست‌. از آغاز جوانی‌ به‌ کارهای‌ دیوانی‌ پرداخت‌. نخستین‌ سمت‌ وی‌ نظارت‌ بر امر گردآوری‌ مالیات‌ در حرّان‌ بود که‌ در 640ق‌ از سوی‌ سلطان‌ صل...

اِبْن‌ِ شَدْقَم‌، ابوالمکارم‌ بدرالدین‌، حسن‌ بن‌ علی‌ بن‌ حسن‌ بن‌ علی‌ ابن‌ شدقم‌ حسینی‌، موّرخ‌، فقیه‌، محدّث‌، شاعر و ادیب‌ مدنی‌ در سدهٔ 10ق‌/16م‌. آقابزرگ‌ به‌ نقل‌ از تحفهٔ الازهار، تألیف‌ نواده‌اش‌ ضامن‌ بن‌ علی‌، تاریخ‌ تولد و وفات‌ او را 932- 995ق‌/1526-1587م‌ ذکر می‌کند ( طبقات‌، 52)، امّا سال‌ ولادت‌ و درگذشت‌ او را 942-999ق‌ نیز یاد کرده‌اند (ام...

اِبْن‌ِ شِرْشیر، نک: الناشی‌ الکبیر. </p>

اِبْن‌ِ شَرَف‌، ابوالفداء عمادالدین‌ اسماعیل‌ بن‌ ابراهیم‌ بن‌ محمد بن‌ علی‌ قدسی‌ یا مقدسی‌ (782 یا 783-852ق‌/1380 یا 1381- 1448م‌)، ادیب‌، حساب‌ دان‌ و فقیه‌ شافعی‌. ابن‌ شرف‌ در بیت‌ المقدس‌ زاده‌ شد و همانجا پرورش‌ یافت‌. حدیث‌ و علوم‌ قرآنی‌ را نزد استادانی‌ چون‌ ابوالخیر بن‌ علائی‌ و علم‌ حساب‌ و اوقات‌ و فرائض‌ را نزد شهاب‌ الدین‌ احمد بن‌ هائم‌ آموخت...

اِبْن‌ِ شَرَفْشاه‌، حسینی‌ استرابادی‌ جرجانی‌، سیدرکن‌الدین‌ حسن‌ ابن‌ محمد (د 715 یا 718ق‌/1315 یا 1318م‌)، مکنی‌ به‌ ابومحمد (سبکی‌، 6/86) و ابوالفضایل‌ (دلجی‌، 150)، حکیم‌، متکلم‌ و نحوی‌ مشهور سدهٔ 8ق‌ 14م‌. از روزگار نوجوانی‌ و رشد و تحصیلات‌ او آگاهی‌ در دست‌ نیست‌، اما ظاهراً هنوز جوان‌ بود که‌ در مراغه‌ به‌ خدمت‌ خواجه‌ نصیرالدین‌ طوسی‌ پیوست‌ و چندا...

اِبْن‌ِ شَرَف‌ِ قَیْرَوانی‌، ابوعبدالله‌ محمد بن‌ ابی‌ سعید جُذامی‌ قیروانی‌ (ح‌ 390- اول‌ محرم‌ 460ق‌/1000-11 نوامبر 1067م‌)، شاعر، ادیب‌ و ناقد مغربی‌. نیاکان‌ وی‌ از قبیلهٔ جذام‌ بودند که‌ از یمن‌ به‌ شام‌ کوچ‌ کردند (سمعانی‌، 3/224) و سپس‌ همراه‌ فاتحان‌ عرب‌ به‌ مغرب‌ آمده‌ و در قیروان‌ ساکن‌ شدند. ابن‌ شرف‌ در قیروان‌ که‌ در آن‌ روزگار شهری‌ سخت‌ آبادا...

اِبْن‌ِ شَرْقی‌، ابوحامد نیشابوری‌، احمد بن‌ محمد حسین‌ (240- 325ق‌/854 937م‌)، محدث‌ شافعی‌ مذهب‌. از آنجا که‌ وی‌ ساکن‌ محله‌ای‌ در شرق‌ بود، او را ابن‌ شرقی‌ خوانده‌اند (سمعانی‌، 8/83؛ یاقوت‌، 3/279). وی‌ در شهرهای‌ مختلف‌ در محضر دانشمندان‌ بسیاری‌ به‌ فراگرفتن‌ حدیث‌ پرداخت‌ و پس‌ از چندی‌ در این‌ علم‌ یگانهٔ عصر خود شد (سمعانی‌، 8/85؛ ابن‌ جوزی‌، 6/289...