سامانيان در ابتداى گسترش قدرت خويش در ماوراءالنهر به‌تدريج پاره‌اى از فرمانروايان محلى را که اغلب دهقانان بودند از ميان برداشتند۱ اما برخى ديگر از دودمان‌هاى محلى با اطاعت از سامانيان، قدرت خويش را در قلمرو حکومت آنها به‌عنوان دست‌نشاندگان سامانيان حفظ کردند. بعضى از اين حاکمان محلى خراجگزار سامانيان بودند و برخى تنها با ارسال هدايا و ذکر نام امير سامانى در خطبه و سکه، تابعيت خود را از حکومت سامانيان اظهار مى‌کردند۲. با اين حال حاکمان محلى در محدوده قلمرو حکومت خود استقلال عمل فراوان داشتند. در منابع مربوط به‌عهد سامانيان از فرمانروايان مناطقى که با حکومت سامانى از طريق دست‌نشاندگى مرتبط بودند با عنوان ملوک اطراف ياد شده است (در کتاب حدودالعالم (ص۲۹۲) آمده است: واندر حدهاى خراسان پادشاهانند و ايشان را ملوک اطراف خوانند). به‌طور طبيعى ميزان قدرت و گستره قلمرو و درجهٔ تابعيت ملوک اطراف از اميران سامانى به اقتدار دولت سامانيان بستگى داشت.
(۱). به‌عنوان مثال، اميراسماعيل سامانى کمى پس از آنکه از سوى برادر خود اميرنصر به حکومت بخارا منصوب شد با به کار بردن شگردى خاص ابومحمد بخارا خدات را از صحنه قدرت سياسى خارج کرد (تاريخ بخارا، ص ۱۱۲-۱۰۹). در کتاب حدودالعالم (۳۳۸) که در قرن چهارم تأليف شده از آن دسته از فرمانروايان محلى که توسط سامانيان از ميان رفتند با عنوان ملوک اطراف اندر قديم ياد شده است مثلاً ملوک فرغانه اندر قديم از ملوک اطراف بودندى و ايشان را دهقان خواندندي.
(۲). از آن جمله فرمانروايان خوارزم و جوزجان را مى‌توان نام برد که تنها هدايائى براى سامانيان ارسال مى‌کردند و خراج را خود نگه مى‌داشتند (احسن‌التقاسيم فى‌المعرفة الاقاليم، ج۲، ص ۴۹۲).