برنامه‌ريزى روستائى
هدف از برنامه‌ريزى روستائي، يکى شناخت و آگاهى کافى از وضع موجود روستاها از نقطه‌نظرها عوامل فيزيکى (مانند داده‌هاى طبيعي، وضع ساختمانى ده، سيما و بافت روستا، تأسيسات عمومى و شبکه راه‌ها)، اجتماعى (نحوه زندگي، روابط بين مردم، جمعيت موجود آشنائى با فرهنگ‌ها و سنت‌ها) و عوامل اقتصادى (کشاورزي، صنايع روستائي، دامپرورى و مانند آن) است. در مطالعات وضع موجود در روستاها، خواه‌ناخواه نکات مثبت و منفى و عواملى که مى‌توانند در سطح منطقه به توسعه و گسترش منطقه‌اى منجر شوند، با توجه به آنچه که در سطح روستاها از نظر نيروى انساني، امکان استفاده از منابع موجود و چگونگى کاهش محدوديت‌ها وجود دارند بررسى مى‌شوند.
مسلماً هيچ‌گونه برنامه‌ريزى و طرحى نمى‌تواند به مرحلهٔ اجراء درآيد و يا اگر به مرحلهٔ اجراء درآيد نمى‌تواند بازده خوبى داشته باشد، مگر آنکه با خصوصيات و استعدادهاى جمعيت و عوامل اجتماعى و فرهنگى آنها هماهنگ باشد. شناخت نيازهاى جمعيت، کوشش در حل مسائل و مرتفع ساختن کمبودها، از جمله مواردى است که برنامه‌ريزان را در جهت شکوفا نمودن استعدادها، اقتصاد کشاورزي، زندگى روستائى و نظاير آن يارى مى‌دهد. بديهى است که برنامه‌ريزى روستائى بايستى از امکانات موجود حداکثر استفاده به عمل آيد. بررسى قدمت نوع مصالح ساختمانى در روستا و رابطهٔ آنها با خطرات ناشى از سيل و زلزله، نحوه استفاده از واحدهاى مسکونى در رابطه با سنت روستانشيني، نوع معمارى و تيپولوژى مسکن، روش‌هائى که انسان‌ها براى مقابله با عوامل نامساعد طبيعى به‌وجود آورده‌اند، نوع راه‌ها و معابر ده در ارتباط با تراکم واحدهاى مسکوني، عوامل ارتباطى در رابطه با مبادلهٔ کالا بين منطقه و روستا، از جمله عواملى است که حتماً در برنامه‌ريزى روستائى بايستى با دقت مورد مطالعه و موردنظر قرار گيرند.
عامل مهم ديگرى که ادامهٔ زندگى روستائى را ميسر مى‌سازد، عامل اقتصاد روستا است که در ارتباط با ده، ناشى از کيفيت و نوع بهره‌بردارى از زمين و مشاغل مربوط به کشاورزى است. هدف از مطالعات کشاورزى و دامپروري، بيشتر به‌منظور تعميق هرچه بهتر در زمينهٔ راه‌حل‌هائى است که بر توليدات زراعى و دامى و صنايع روستائى تأثير مى‌گذارند.
به‌طور کلي، برنامه‌ريزى روستائى بيشتر به‌منظور رسيدن به هدف‌هائى است که در آن بتوان شالوده و اساس يک جامعهٔ روستائى مناسب را در قالب منطقه‌اى به‌نحوى مطلوب، پايه‌گذارى کرد. اهم هدف‌هاى برنامه‌ريزى روستائى به قرار زير است:
- يک جامعهٔ روستائى با درآمدى متناسب و سطح زندگى رضايت‌بخش
- يک جامعه روستائى که داراى فعاليت‌هاى متنوع براساس اشغال به کشاورزى باشد.
- آموزش کشاورزى و دامدارى
- اصلاح نواقص امور کشاورزي، دامدارى و دفع آفات
- کاهش مهاجرت روستائيان به شهرها
- توسعهٔ امور دامپروري، همراه با توسعهٔ مراتع و چراگاه‌ها و اصلاح نژاد دام
- توسعهٔ صنايع وابسته به کشاورزى و دامپرورى
- توسعه و بسط هرچه بهتر سواد و بهداشت
- ايجاد محيط‌هاى مسکونى مناسب و هماهنگ با نحوهٔ زندگى روستائى
- بسط مراکز رفاهي، درماني، آموزشي، راه و تأسيسات عمومى و امثال آنها.
طرح شهرک روستائى
يکى از برنامه‌ريزى‌هائى که در سطح هر منطقه در رابطه با کنترل توسعهٔ شهرها و احياء بهتر عملکرد روستاها پيشنهاد مى‌شود، ايجاد شهرک‌هاى روستائى است. شهرک‌هاى روستائى نقاطى هستند که نه هنور به‌صورت شهر درآمده‌اند و نه حالت روستائى دارند. در صورتى که بتوان کنترل توسعهٔ چنين شهرک‌هائى را (که معمولاً روستاها در اطراف آنها قرار دارند و در حقيقت از جمله روستاهائى هستند که توسعه پيدا نموده‌اند و افزايش جمعيت يافته‌اند و در حال تبديل به شهر هستند) به مرحلهٔ عمل درآورد و طرح توسعه، حدود جمعيت، نحوهٔ عملکرد و وظايف آنها، ارتباطشان با روستاهاى اطراف و شهر بزرگتر منطقه را برنامه‌ريزى کرد، از ايجاد شهرهائى که بدون برنامه توسعه پيدا مى‌کنند و نقشه و نحوهٔ گسترش ناموزون و نامتناسب دارند جلوگيرى مى‌شود. اين شهرک‌هاى روستائى مى‌توانند در ارتباط با عملکرد روستائى منطقه (اعم از کشاورزي، دامپرورى يا صنايع روستائي) به ايفاء نقش بپردازند و همه‌گونه تسهيلات موردنياز يک شهر را به‌صورت کوچکتر در اختيار داشته باشند. در حالى‌که احتياجات و نيازمندى‌هاى مبادلاتى يا خدماتى روستاها را در خود جاى داده‌اند.
طرح هادى روستائى
از جمله برنامه‌هائى که در دورهٔ اخير در سطح کشور به مرحلهٔ انجام رسيده است، تهيه طرح‌هاى هادى روستائى است طرح هادى روستائي، عبارت است از تجديد حيات و هدايت روستا با لحاظ ابعاد اجتماعي، اقتصادى و فيزيکي. اهداف طرح هادى روستائى به شرح زير است:
- ايجاد زمينه توسعه و عمران روستاها با توجه به شرايط فرهنگي، اقتصادى و اجتماعي
- تأمين عادلانه امکانات از طريق ايجاد تسهيلات اجتماعي، توليدى و رفاهي
- هدايت وضعيت فيزيکى روستا،
- ايجاد تسهيلات لازم جهت بهبود مسکن روستائيان و خدمات محيط زيستى و عمومي
تهيه طرح هادى روستائى شامل سه مرحله است که عبارتند از: شناخت و ارزيابى وضع موجود، تعيين ضوابط و ارائه پينشهادات در راستاى اهداف فوق‌الذکر و تعيين محدود برنامه موردنياز، تهيه طرح هادي،
سازمان تهيه‌کننده طرح‌هاى هادى روستائي، بنياد مسکن انقلاب اسلامى است.