حاجبی . [ ج ِ ] (اِخ ) رجوع شود به میمون بن ظاهربن عبداﷲبن محمدبن احمدبن حاجب ، در این لغت نامه و انساب سمعانی ورق 149.

حاجبی بزرگ . [ ج ِ ی ِ ب ُ زُ ] (ترکیب وصفی ) شغل حاجب بزرگ : و حاجبی بزرگ نیز قرار گرفت بر این محتشم ... (تاریخ بیهقی ). و حاجب سباشی را حاجبی بزرگ دادند و خلعتی تمام از علم و منجوق و طبل و دهل و تختهای جامه و خریطه های سیم و دیگر چیزها که این شغل را دهند... (تاریخ بیهقی ). و امیر حاجبی بزرگ با ابوالعباس تاش داد و او در ملابست آن شغل آثار خوب ظاهر گردانید... (تاریخ بیهقی ). رجوع به تاریخ بیهقی چ ادیب ص

حاجت . [ ج َ ] (ع اِ) صاحب کشاف اصطلاحات الفنون گوید:در مجمع السلوک آمده است : ضرورت مقداری را گویند که آدمی بی آن بقا نیابد و آن را حقوق نفس نیز گویند وحاجت ، مقداری را گویند که آدمی بی آن بقا یابد معهذا بدان محتاج شود، چون جامه ٔ دوم بالای پیراهن و نعلین در پای . و فضول ، آن را گویند که از این دو قسم بیرون بود و آن پایانی ندارد پس باید که مرید مبتدی ترک حاجت و فضول کند و ترک ضرورت نکند - انتهی . || نیاز. نیازمندی . احتیاج (۱) ....

حاجهٔ. [ ج َ ] (ع اِ) خار سپید. خار ترنی .

حاجهٔ. [ج َ ] . (اِخ ) نام جائی است . لبید گوید :
فذکّرها مناهل َ آجنات
بحاجهٔ لاتنزح ُ بالدوالی .

(معجم البلدان ).

حاجهٔ. [ ج ج َ ] (ع ص ) تأنیث حاج ، نعت مونث ازحج . زنی بزیارت خانه ٔ کعبه توفیق یافته . ج ، حواج .

حاجت آمدن . [ ج َ م َ دَ ] (مص مرکب ) ضرورت پیدا کردن . لازم شدن . احتیاج پیدا کردن . نیاز افتادن : شعر در او (مسعود) نیکو آمدی و حاجت نیامدی که دروغی گفته آید. (تاریخ بیهقی ).و اگر وی از این ولایت دور ماند جبال و آن ناحیت تباه شود چنانکه حاجت آید که آنجا سالاری باید فرستاد. (تاریخ بیهقی ). حاجت نیاید ترا استطلاع رای ما کردن . (تاریخ بیهقی ). حاجت آمد به معاونت یلان غور. (تاریخ بیهقی ). هر چیزی که خرد و فضل وی آ...

حاجت آوردن . [ ج َ وَ دَ ] (مص مرکب ) حاجت خواستن . سؤال . دعا. حاجت برداشتن . || نیازمند ساختن :
ز بدروز، بی بیم داریمتان
به بدخواه حاجت نیاریمتان .

فردوسی .

حاجت افتادن . [ ج َ اُ دَ ] (مص مرکب ) لازم شدن . احتیاج پیدا کردن . نیاز آمدن . ضرورت یافتن : در جناح آنچه لشکر قوی تر بود جانب قلب نامزد کرد تا اگر میمنه و میسره را بمردم حاجت افتد می فرستد.(تاریخ بیهقی ). و به تقریر و ایضاح آن حاجت نیفتد. (کلیله و دمنه ). و اوساط مردمان را در سیاست ذات و خانه و تبع خویش بدان حاجت افتد. (کلیله و دمنه ). پادشاهان را در سیاست رعیت ... بدان حاجت افتد. (کلیله ودمنه ). و اگر مدت مقام...

حاجت برداشتن . [ ج َ ب َ ت َ ] (مص مرکب ) عرض نیاز کردن . حاجت بردن . تمنا کردن : کیست که ... بالئیمان حاجت بردارد و خوار نشود. (کلیله و دمنه ).

حاجت بردن . [ ج َ ب ُ دَ ] (مص مرکب ) عرض نیاز کردن . حاجت برداشتن . تمنا کردن سؤال :
مبر حاجت بنزدیک ترشروی
که از خوی بدش فرسوده گردی .

سعدی .
- دست حاجت پیش کسی بردن ؛ عرض نیاز کردن پیش کسی . از کسی چیزی طلب کردن . حاجت خواستن از کسی :
دست حاجت چو بری پیش خداوندی بر
که کریم است و رحیم است و غفور است و ودود.

حاجت خواستن . [ ج َ خوا/ خا ت َ ] (مص مرکب ) سؤال . (دهار). دعا : حاجت خویش بی محابا بباید خواست . (کلیله و دمنه ).
ای جهانداری کاین چرخ ز حق حاجت خواست
که تو بر لشکر بدخواهانش بگمار مرا.

منطقی .

حاجت روا کردن . [ ج َ رَ ک َ ] (مص مرکب ) اسعاف . اسئال . انجاح . نجح . حاجت روا کردن خواستن . استنجاز. استنجاح . تنجز. برآوردن نیاز کسی :
گوید که هم جلالت کعبه است قصر شاه
هر حاجتم که باشد در وی روا کنم .

مسعودسعد.

حاجت گاه . [ ج َ ] (اِ مرکب ) آب خانه . ادب خانه . مستراح . مبرز. مبال .

حاجت جای . [ ج َ ت ْ ] (اِ مرکب ) بیت الخلا. حَش ّ. مبرز. (منتهی الارب ). ادب خانه . مبال .

حاجت روا. [ ج َ رَ ] (ص مرکب ) آنکه حاجت او برآمده باشد. مقضی المرام . ناجح . کامروا :
بسی بر بساط بزرگان نشستم
که یک نفس حاجت روائی ندیدم .

سیف اسفرنگ .
|| (نف مرکب ) روا کننده ٔ حاجت . برآرنده ٔ حاجت :
درِ سرای تو هست آفرین سرایانرا
حریم کعبه ٔ حاجت روا علی التعیین .

سوزنی .
کعبه ٔ حاجت روای سائلان درگاه تست
گشته مر هر مُلتِمس را زو...

حاجت روائی . [ ج َ رَ ] (حامص مرکب ) نجاح .

حاجتمند.[ ج َ م َ ] (ص مرکب ) صاحب نیاز و احتیاج . محتاج . نیازمند. مضطر. نیازومند. تلنگی . حاجتومند :
از غزنین اخبار میرسید که لشکرها فراز می آید و جنگ را میسازند و به زیادت مردم حاجتمند گشت . (تاریخ بیهقی ). وقتی که مردم در خشم شود سطوتی در او پیدا آید که در آن ساعت بزرگ آفتی بر خرد وی مستولی باشد و وی حاجتمند شود بطبیبی که آن آفت را علاج کند. (تاریخ بیهقی ). اگر حرمت درگاه خلافت را نبودی ناچار قصد بغداد کرده آمد...

حاجتمندی . [ ج َ م َ ] (حامص مرکب ) نیاز. افتقار.احتیاج : و گفته اند: «حاجتمندی دوم اسیری است ». (قابوسنامه ). باب اول اندر شناختن سبب حاجتمندی مردم و دیگر جانوران بغذا. (ذخیره ٔ خوارزمشاهی ).

حاجتها. [ ج َ ] (اِ) جمع فارسی حاجت . اوطار. اَرائب . مآرب . اِرَب . حاج . حوائج .

حاجتومند. [ ج َ م َ ] (ص مرکب ) محتاج . نیازمند. نیازومند. حاجتمند. صاحب نیاز و حاجت :
من نگویم که قاسم الأرزاق
نعمت داده از تو بستاند
لیک گویم که هیچ بخرد را
حاجتومند تو نگرداند.

سنائی .

حاجج . [ ج ِ ] (ع ص ) حاج .

حاججهٔ. [ ج ِ ج َ ] (ع ص ) حاجَّهٔ.

حاجر. [ ج ِ ] (ع ص ، اِ) نعت فاعلی از حجر. بازدارنده . مانع. حاجور. || گو آب باران . (مهذب الاسماء). || لب مغاک وادی که آب از آن بیرون نرود. کنار وادی که آبرا نگاه دارد از روان شدن . ج ، حجران . زمین بلند که میان آن پست باشد. || جائی که گیاه رمث روید و فراهم و گرد گردد.

حاجر. [ ج ِ ] (اِخ ) منزلی است حاجیان را ببادیه براه مکه :
از دم پاکان که بنشاندی چراغ آسمان
ناف باحورا بحاجر ماه آبان دیده اند.

خاقانی .
و ظاهراً همان موضعی است که یاقوت ، در معجم البلدان درباره ٔ آن گوید: و هو [ ای الحاجر ] موضع قبل معدن النقره و قال دون فید حاجر.