داءالمفاصل . [ ئُل ْ م َ ص ِ ] (ع اِ مرکب ) نقرس . داءالملوک .

داءالملوک . [ ئُل ْ م ُ ] (ع اِ مرکب ) ترفه . تنعم . || نقرس . داءالمفاصل . (۱)

دائب . [ ءِ ] (ع ص ) رنج بیننده در کار. (منتهی الارب ).

دائبان . [ ءِ ] (ع اِ) روز و شب . (منتهی الارب ). دائبین . (ترجمان القرآن جرجانی ).

دائبین . [ ءِ ب َ ] (ع اِ) روز و شب . دائبان . (ترجمان القرآن جرجانی ).

داءهٔ. [ ءَ ] (اِخ ) نام کوهی فاصل میان نخله ٔ شامیه و نخله ٔ یمانیه از نواحی مکه . (معجم البلدان ).

دائحهٔ. [ ءِ ح َ ] (ع اِ) درخت بلند و بزرگ . (منتهی الارب ). ج ، دوائح . (منتهی الارب ).

دائخ . [ ءِ ] (ع ص ) لیل دائخ ؛ شب تاریک . (منتهی الارب ).

دائر. [ءِ ] (ع ص ) گِردگَرد. گردنده . گردان . گردش کننده . (آنندراج ). || صاحب کشاف اصطلاحات الفنون آرد: نزد اهل هیئت قوسی از مدار روزانه ٔ ستاره را نامندکه در میان مرکز ستاره و دائره ٔ افق قرار دارد و عبدالعلی بیرجندی در هیئت فارسی گفته است : و از مدار یومی کوکب آنچه میان مرکز کواکب و افق واقع شود آن رادائر گویند - انتهی . و آن بر دو قسم است : دائر شبانه و دائر روزانه و هر یک نیز بر دو بخش است : دائر گذشته و دائر باقی که دایر آینده نیز...

دائر شدن . [ ءِ ش ُ دَ ] (مص مرکب ) مقابل بائر شدن . آباد و معمور گشتن . زیر کشت درآمدن (زمین ). || رواج یافتن . از رکود برآمدن . برپا گردیدن . پادار گشتن : دائر شدن امر؛ قرار گرفتن آن .

دائر کردن . [ ءِ ک َ دَ ] (مص مرکب )آباد کردن و معمور گردانیدن . || از نو رواج دادن و رائج کردن . بر پا گردانیدن . پادار کردن .

دائر و معکوس . [ ءِ رُ م َ ] (ترکیب عطفی ، اِ مرکب ) اصطلاح منطقی در موصل تصدیقی باب قیاسات . و آن چنان است که : هر گاه نتیجه ٔ قیاس اقترانی را با یک مقدمه تألیف کنند بر هیأتی قیاسی که با دیگر مقدمه نتیجه دهد،آن قیاس را دائر خوانند. هرگاه که مقابل نتیجه را با یک مقدمه تألیف کنند تا مقابل دیگر مقدمه نتیجه دهد آن را قیاس معکوس خوانند. و دور و عکس از عوارض قیاسند پس این بحث تعلق بعلم قیاس دارد. و باشد که دربعضی تألیفات عکس مقد...

دائرهٔ. [ ءِ رَ ] (ع ص ) تأنیث دائر. دائره . دایره . رجوع به دائره و دایره شود. || (اِ) گردش روزگار. (ترجمان القرآن جرجانی ). || سختی . (مهذب الاسماء). || هزیمت : قوله تعالی : علیهم دائرهٔالسوء. (قرآن 6/48) (منتهی الارب ). || حلقه ٔ مجلس . (غیات ). || لشکری که بر جایی فرود آمده باشد و ظاهراًاین معنی و معنی قبل مجاز است از معنی اول . (غیاث ). || موهای گرد بر جانب سر آدمی یا بر ج...

دائرهٔالبروج . [ ءِ رَ تُل ْ ب ُ ] (ع اِ مرکب )(۱) مدار کره ٔ زمین در حرکت سالانه بدور آفتاب . مدار سنوی زمین . مدار شمسی زمین . رجوع به کشاف اصطلاحات الفنون ذیل دائرهٔالبروج شود.

دائرهٔالبنیقتین . [ ءِ رَ تُل ْ ب َ ق َ ت َ ] (ع اِ مرکب ) دو دائره ٔ سینه ٔ اسب . (منتهی الارب ). و هما السابعهٔ و الثامنهٔ من الدوائرالتی تکون فی الخیل ، و همادائرتان فی نحرالفرس فیما قاله الاصمعی و قال ابوعبیده : البنیقهٔالعشر المختلف فی منتهی الخاصرهٔ والشاکلهٔ. (صبح الاعشی ج 2 ص 29).

دائرهٔالخرب . [ ءِ رَ تُل ْ خ َ ] (ع اِ مرکب ) نام دو دائره از دوایر سینه ٔ اسب . الثالثهٔ عشرهٔ و الرابعهٔ عشرهٔ من الدوائر التی تکون فی الخیل . و هما اللتان یکونان تحت الصقرین و همارأس الحجبتین اللتین هما العظمان الناتئان المشرفان علی الخاصرتین کانهما صقران . (صبح الاعشی ج 2 ص 29).

دائرهٔالذئب . [ ءِرَ تُذْ ذِ ] (اِخ ) موضعی است به نجد، بنوکلاب را.

دائرهٔالصقرین . [ ءِ رَ تُص ْ ص َ رَ ] (ع اِ مرکب ) دو دائره ٔ سپس جای کبد. (منتهی الارب ). الخامسهٔ عشرهٔ و السادسهٔ عشرهٔ من الدوائر التی تکون فی الخیل . و هما دائرتان بین الحجبتین و المقصرتین . (صبح الاعشی ج 2 ص 29).

دائرهٔالمعارف . [ ءِ رَ تُل ْ م َ رِ] (ع اِ مرکب ) آنسیکلوپدی (۱) حاوی العلوم . کتابی حاوی مجموع معارف انسانی . فرهنگ فنون و علوم . خلاصه ٔ قابل فهمی از معارف بشری . شاخه ای از اطلاعات علمی حاوی رشته ها و زمینه های مختلف علمی در موضوعات جداگانه و آن معمولاً ترتیب الفبایی دارد؛ مانند دائرهٔالمعارف بریتانیکا که نخستین بار در 1768 م . انتشار یافت . دائرهٔالمعارف گاه برشته های یک موضوع محدود است چون دائرهٔالمعارف...

دائرهٔالناخس . [ ءِ رَ تُن ْ نا خ ِ ] (ع اِمرکب ) یکی از دو دائره ٔ زیر هر دو ران اسب میان جاعره و فائله و آن مکروه است . (منتهی الارب ). السابعهٔ عشرهٔ و الثامنهٔ عشرهٔ من الدّوائر التی تکون فی الخیل .و هما دائرتان تکونان تحت الجاعرتین . قال ابن قتیبهٔ:و العرب یکرهون هذه الدائرهٔ. (صبح الاعشی ج 2 ص 29).

دائره . [ ءِ رَ ] (ع اِ) دائرهٔ. دایره . خط گرد.(منتهی الارب ) (غیاث ). چنبر. گرده . برهون . گرد گرد. گرد گردنده بر چیزی . حلقه . هر چیزی که محیط چیزی باشد. محیط. سبلهٔ. (منتهی الارب ). ج ، دوائر :
بسا که از پی جست جهان چون پرگار
چو دائره همه تن گشته بود زنارم .

خاقانی .
وی دل که به نیم نقطه مانی
در دائره ٔ عنات جویم .

خاقانی .
صدر تو دائره ٔ جاه و جلال است مقیم

دائره ٔ جداریه . [ ءِ رَ / رِ ی ِ ج ِ ری ی َ ] (ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) (۱) آلتی نجومی برای اندازه گرفتن فاصله ٔ سمت الرأسی معدل النهار. رجوع به لاروس بزرگ شود.

دائره ٔ حزام . [ ءِ رَ / رِ ی ِ ح ِ ] (ترکیب اضافی ، اِ مرکب ) رجوع به دائره ٔ نافذه شود. (صبح الاعشی ج 2 ص 29).

دائره ٔ حملهٔالثدی . [ ءِ رَ / رِ ی ِ ح َ م َ ل َ تُث ْ ث َدْی ْ ] (ترکیب اضافی ، اِ مرکب ) ستاره ٔ سرپستان . طوق سیاه یا قهوه ای رنگ پیرامون دگمه ٔ پستان .

دائره ٔ دور. [ ءِ رَ / رِ ی ِ دَ / دُو ] (ترکیب اضافی ، اِ مرکب ) کنایه از فلک است .