اِبْن‌ِ صَدَقه، چند تن از وزیران و امیران و دیوان سالاران خاندانی عراقی در سدهٔ 6ق/12م: 1. حسن بن علی، ابوعلی جلال‌الدین عمیدالدوله، در 459ق/ 1067م در نصیبین متولد شد (هندوشاه، 296) و حدود 20 سال داشت که پدرش درگذشت و او به جای پدر به خدمت ابراهیم بن قریش بن مسلم امیر موصل درآمد. چون ابراهیم در 482ق/1089م به دست ملکشا...
اِبْن‌ِ صَدَقه، احمد بن صدقهٔ بن ابی صدقه، هنرمند آوازخوان و تنبور نواز ماهر (نیمهٔ اول سدهٔ 3ق/9م). گزارش زندگی و احوال او نخست در کتاب الاغانی آمده است که منبع نوشتهٔ نویری در نهایهٔ الارب (5/33- 35) گردیده، بی‌آنکه وی چیزی بر آن افزوده باشد. از تاریخ ولادت و مرگ وی آگاهی نداریم. اما با توجه به قراین و شواهد، تا حدودی ز...
اِبْن‌ِ صَصْری، نام افراد خاندانی دمشقی از محدثان، فقیهان، قاضیان و مدرسان شافعی در سده‌های 5 - 8ق/11-14م. این نام در منابع به صورت صَرْصَری، صَصُرّی، صَصَری نیز ضبط شده است (ابن جوزی، عبدالرحمان، 8/279؛ ابن عساکر، 12/24؛ نعیمی، 2/254، ابن تغری بردی، النجوم، 6/316؛ زبیدی، ذیل «شذا») این خاندان در اصل از بین‌النهرین برخاست...
اِبْن‌ِ صَغیر، مورخ شیعی مذهب مغربی سدهٔ 3ق/9م و مؤلف کتابی در تاریخ رستمیان اباضی مذهب تاهرت. از تاریخ تولد و درگذشت ابن صغیر آگاهی نداریم، آنچه مسلم است اینکه وی در دوران حکمرانی ابویقظان و پسرش ابوحاتم رستمی بر تاهرت، می‌زیسته و بر مذهب شیعه بوده و به علویان گرایش داشته است (لویتسکی، .(105 شهرت ابن صغیر به سبب ت...
اِبْن‌ِ صَفّار، ابوالقاسم احمد بن عبدالله بن عمر غافقی (؟ 370- 426ق/980- 1035م)، ریاضی‌دان و ستاره‌شناس اندلسی. او در قرطبه زاده شد و در همان شهر پرورش یافت و نزد ابوالقاسم مسلمهٔ بن احمد مجریطی ریاضی‌دان و منجم مشهور اندلسی علم آموخت (ابن صاعد، 69 -70؛ ابن ابی اصیبعه، 3(1)/63 -64). گویند در دانش پزشکی نیز دستی داشته و آن را ا...
اِبْن‌ِ صَفّار، ابوالولید یونس بن عبدالله بن محمد بن مُغیث قرطبی اندلسی (2 ذیقعدهٔ 338- 28 رجب 429ق/23 آوریل 950-6 مهٔ 1038م)، محدث، فقیه، ادیب و قاضی مالکی. با آنکه وی به مقامات علمی و اجتماعی و سیاسی مهمی دست یافت، از جزئیات زندگی او اطلاع چندانی در دست نیست. احتمالاً از بنی صفار - قبیله‌ای در قرطبه - (زبیدی، 3/339) برخ...
اِبْن‌ِ صَفْوان، ابوجعفر احمد بن ابراهیم بن احمد بن صفوان قیسی (675 -763ق/1296-1362م)، ادیب و شاعر اندلسی، معاصر نصریان غرناطه. وی از اهالی مالقه بود و به همین سبب به مالقی نیز معروف شده است (باباتنبکتی، 72). ابن خطیب ( الاحاطهٔ، 1/240) و ابن قاضی (1/79) سال تولد وی را 695ق، ولی بن فرحون (ص 43) و به پیروی از او برخی از...
اِبْن‌ِ صُقاعی، الموفق فضل‌الله بن ابی الفخر نصرانی، کاتب و مورخ دمشقی (ح 626 -726ق/1229-1326م). شهرت او را به صورت ابن سُقاعی نیز یاد کرده‌اند (ابن عماد، 6/75). ضبط درست‌تر شاید همان ابن صقاعی باشد که صفدی، بنابر گفتهٔ سوبله (ص 28 )، در وافی آورده است. این اختلاف احتمالاً ناشی از این است که مسیحیان صاد و سین مضموم را با...
اِبْن‌ِ صَقْر، ابوالعباس احمد بن عبدالرحمان بن محمد بن عبدالرحمان بن محمد بن صقر انصاری خزرجی، فقیه، محدث، ادیب و قاضی مالکی مذهب اندلسی سدهٔ 5 -6ق/11-12م. نیای وی اصلاً در سر قسطه1 ، شهری که «انصار» مهاجر در آنجا وطن گزیده بودند، می‌زیست و به سبب بروز نابسامانیهای سیاسی به بلنسیه2 نقل مکان کرد. عبدالرحمان پدر ابن صقر در...
اِبْن‌ِ صَلاح، تقی‌الدین ابوعمرو عثمان بن عبدالرحمان بن عثمان ابن موسی بن ابی نصر نصری شَهرزوری (577 -643ق/1181- 1245م). محدث، مفسر و فقیه شافعی. وی در شَرَخان (قریه‌ای در نزدیکی شهر زور در عراق کنونی) به دنیا آمد و در شهرزور نزد پدرش صلاح که یکی از مشایخ بزرگ کُرد بود، به فراگیری فقه پرداخت (ابن خلکان، 3/244- 245؛ ذهبی،...
اِبْن‌ِ صَلاح، نجم‌الدین (یا کمال‌الدین) ابوالفتوح احمد بن محمد ابن سری بن صلاح همدانی (د 548ق/1153م)، ریاضی‌دان و پزشک مشهور. از او با عنوان ابن سری نیز یاد کرده‌اند (ابن ابی اصیبعه، 1/299؛ قفطی، 264). وی ایرانی نژاد و اصلاً اهل همدان بود (ابن ابی اصیبعه، 1/299، 2/164؛ قس: قفطی، 279، که او را از سُمَیْساط، شهری برکنار فرات،...
اِبْن‌ِ صوری، رشیدالدین ابومنصوربن ابی‌الفضل‌بن علی‌صوری (573 - اول رجب 639ق/1177- 5 ژانویهٔ 1242م)، گیاه‌شناس و طبیب. وی در خاندانی اصیل، در صور زاده شد و همانجا رشد یافت (ابن ابی اصیبعه، 2/217). احتمالاً در نوجوانی (نک: لکلرک، به دمشق رفت و در آنجا نزد موفق‌الدین عبدالعزیز سُلَّمی طبابت آموخت و کتابهای طبّی را نزد موفق‌الدین...
اِبْن‌ِ صوفی، ابراهیم بن محمد (د بعد از 260ق/874م)، از علویان و از نسل عمر بن علی بن ابی طالب (ع) که در عهد احمد بن طولون (د 270ق/883م) در مصر طغیان کرد. از ابن صوفی تا پیش از شورش وی در 253ق/867م در صعید مصر (نک: کندی، 213؛ قس: ابن اثیر، ذیل حوادث 256ق، که درست نیست) اطلاع چندانی در دست نیست، اما به احتمال بسیار وی...
اِبْن‌ِ صوفی، نجم‌الدین ابوالحسن علی بن ابوالغنائم محمد (ح 390- ح 460ق/1000- 1068م)، نسب شناس شیعی. ابن صوفی به علت انتساب به نیایش، عُمَر الاطرف، فرزند حضرت علی (ع) معروف به ابن تغلبیه (مروزی، 173) به عُمَری و نیز علوی مشهور است (ابن شهر آشوب، 68). ابن صوفی (ص 157) در بیان نسب زید بن علی (ع) به مذهب اثناعشری خود...
اِبْن‌ِ صِیْرَفی، نک: صیرفی. </p>
اِبْن‌ِ صِیْرَفی، نک: ابوعمرو دانی. </p>
اِبْن‌ِ صِیْرَفی، ابوبکر یحیی بن محمد بن یوسف انصاری غرناطی مالکی (467-557ق/1075-1162م) کاتب، شاعر، مورخ، ادیب و محدث اندلسی. تاریخ درگذشت او را 557ق در اوریولَه1 از توابع مُرْسیه (ابن ابار، 2/723) و بعضی در حدود 570ق در غرناطه (ابن زبیر، 183؛ عنان، 1/110) نوشته‌اند. وی آگاه به زبان و ادبیات عرب و تاریخ بود (ابن خطیب، الاح...
اِبْن‌ِ صِیْرَفی، ابوالقاسم علی بن مُنْجِب، ملقب به تاج الریاسه (شعبان 463- صفر 542ق/1071-1147م)، ادیب، مورخ، کاتب و دبیر دیوان فاطمیان مصر. پدر وی شغل صرّافی داشت و به همین سبب به ابن صیرفی معروف گردید. او از همان آغاز جوانی از پیشهٔ پدر روی برتافت و به کتابت گرایید و به زودی همچون جد خود در آن فن چیره دست شد (قصاب،...
اِبْن‌ِ صِیْرَفی، نورالدین علی بن داوود بن ابراهیم، نیز معروف به ابن داوود و جوهری (14 جمادی الا¸خر 819 -900ق/10 اوت 1416- 1495م)، فقیه حنفی و مورخ معاصر ممالیک بُرجیّهٔ مصر. چون پدرش به کار صرافی می‌پرداخت (سخاوی، 3/210)، به ابن صیرفی یا جوهری معروف گردید. از بین مآخذ تنها ابن ایاس (3/309) او را اسرائیلی خوانده است که علت...
اِبْن‌ِ ضابِط، ابوعمرو عثمان‌بن ابی‌بکربن حَمّود صدفی سَفاقُسی (385- ح 440ق/995- 1048م)، محدث مالکی، ادیب و شاعر. او در سفاقس (تونس) به دنیا آمد (ابن بشکوال، 2/408). نخستین آگاهی ما دربارهٔ آموزش وی مربوط به سالهای پس از 420ق/ 1029م است که در عراق و سپس ایران، نزد افرادی مانند ابوعبدالله محمد فسوی، مبارک بن علی هراس، طاهر...
اِبْن‌ِ ضیاء ابوالبقا محمد بن احمد بن محمد عمری قرشی، ملقب به بهاءالدین (789-854ق/1387-1450م)، فقیه حنفی. خاندان وی در اصل در صاغان (روستایی در مرو) می‌زیسته‌اند، لیکن تولد و زندگی او در مکه بوده است (ابن تغری بردی، 15/558). تحصیل علم را در زادگاهش آغاز کرد و از محضر درس علمای آن دیار همچون پدرش، و نیز احمد بن ابی الفضل نوی...
اِبْن‌ِ طاووس، نک: آل طاووس. </p>
اِبْن‌ِ طاهِر، نک: باعلوی. </p>
اِبْن‌ِ طَباطَبا، نک: آل طباطبا. </p>
اِبْن‌ِ طَثَریّه، ابوالمکشوح یزید بن الطثریهٔ (د 126ق/744م)، غزل سرای بنی قُشَیر در بادیهٔ یمامه. طثریه نام مادر اوست که ظاهراً از قبیلهٔ طَثَر (شاخهٔ جَرْم یمنی) برخاسته است؛ هر چند برخی این لفظ را به طَثْر که به معنی کره است، منسوب می‌دانند (ابوالفرج، 8/156؛ قس: ابن سلام، 150). درست نمی‌دانیم نام پدرش چه بود. کلبی و شیبا...
