نوزاد شما تازه به‌دنيا آمده، و شما شاهد بوديد که پزشک چگونه او را معاينه کرده است. شايد به توضيحاتى در اين زمينه علاقه‌مند باشيد. ولى نخست پيشنهاد مى‌کنيم به تفصيل به‌بررسى مشخصات اين نوزاد بپردازيم.
نوزاد دختر يا پسرى کوچک نيست، بلکه موجودى کاملاً متفاوت است. تفاوت او با بزرگسالان منحصر به قدش نيست. بلکه نسبت اعضاء بدن او با يکديگر، و واکنش‌هايش در برابر دنياى خارج به‌گونهٔ ديگرى است.
ظاهر نوزاد
- سر:
سر نوزاد، در مقايسه با سرِ ما و به نسبت بدنش خيلى بزرگ‌تر است. به‌عبارت ديگر نسبت سر نوزاد با بدنش دو برابر نسبتى است که بعدها خواهد داشت. تازه، اندازهٔ سر نوزاد در داخل شکم مادر (در ۲ ماهگى) مساوى اندازهٔ ساير قسمت‌هاى بدن وى بوده است، سپس به‌تدريج بدن او رشد کرده است. نسبت سر با بدن تا سن بلوغ مرتب در حال تغيير است.
از نظرهاى بسيارى نوزاد بيشتر به جنين شباهت دارد تا به طفل: پوست چروک خورده و قرمز و براقش، چانهٔ تحتانى کوتاهش، گردن کوچک وى، شانه‌هاى باريکش، شکم بزرگش، و استخوان‌هاى نرمش همگى يادآورد دوران جنينى هستند.
- مو:
پاره‌اى از نوزادان با موهاى سياه دورهٔ جنينى متولد مى‌شوند، که اين موها پس از مدتى مى‌ريزد.
- پوست:
گاهى روى پوست پاره‌اى از نوزادان لکه‌هائى قرمز وجود دارد که اگر آنها را بفشاريم کم‌رنگ مى‌شوند، اين لکه‌ها نيز از ميان مى‌روند.
دانه‌هاى ريز سفيدرنگى که روى گونه‌ها و بينى نوزاد وجود دارند، در همان نخستين هفته‌ها ناپديد مى‌شوند. اين دانه‌هاى ريز پوست نيز هيچ اهميتى ندارند.
- ناخن:
برخى از نوزادان ناخن‌هاى بلندى دارند، از کوتاه کردن آنها بپرهيزيد چون ممکن است چرک کند.
- پستان‌ها:
پستان‌هاى پاره‌اى از نوزادان، اعم از دختر يا پسر، هنگام متولد متورم است و ممکن است چند قطره شير هم از آنها خارج شود که از فعل و انفعال هورمونى زمان تولد ناشى مى‌شود. اين پديده گذرا است و هيچ مداوائى لازم نيست.
- جوش:
جوش‌هاى کوچک روى پيشانى و بينى نوزاد نيز از همين فعل و انفعالات هورمونى ناشى مى‌شود. اين جوش‌ها نبايد شما را نگران کنند.
- کيسهٔ بيضه‌ها:
هنگام تولد در کيسهٔ بيضه‌هاى پاره‌اى از نوزادان پسر آبى وجود دارد که بيضه‌هاى آنها را بزرگ‌تر نشان مى‌دهد. اين آب پس از چند هفته خود‌به‌خود از بين مى‌رود.
- مدفوع:
قبل از شير خوردن، نوزاد اجابت مزاج مى‌کند، به اين ترتيب مجراى گوارشى باقى ماندهٔ ترشحاتى را که در دوران جنينى در آن ايجاد شده است، دفع مى‌کند. اين مدفوع از مواد چسبندهٔ خاکسترى متمايل به سياهى تشکيل شده است که ماميزه ـ Méconium خوانده مى‌شود. پس از سه تا چهار روز ماميزه به‌تدريج جاى خود را به مدفوعى که از تغذيه شير ايجاد شده، مى‌دهد. در اين زمان با توجه به نوع تغذيهٔ نوزاد، مدفوعش يا سفيد متمايل به زرد يا زرد طلائى است.
- مصونيت:
نوزاد به‌وسيلهٔ مادرش در مقابل پاره‌اى از عفونت‌ها مصونيت پيدا کرده است. چنانچه مادر در مقابل آبله، ديفترى، فلج اطفال و کزار و واکسينه شده باشد، نوزاد نيز هنگام تولد در مقابل اين بيمارى‌ها مصونيت دارد. چنانچه مادر سرخک و اوريون گرفته باشد، نوزاد با مصونيت در مقابل اين بيمارى‌ها نيز متولد مى‌شود. اما اين مصونيت تا ۳ ماه بيشتر دوام ندارد.
- بندناف:
بندناف بين روزهاى ششم تا دهم خشک شده و به اين ترتيب آخرين يادبودهاى زندگى جنينى از بين مى‌رود.
در روزهاى پس از تولد، نوزاد بسيار خوشگل‌تر خواهد شد، پُرزهاى روى پوست نوزاد، در پايان نخستين هفته مى‌ريزند، و پوسته‌هائى که بدن او را کثيف مى‌کردند، رفته رفته از بين مى‌روند.
آزمايش آپگار Apgar
آزمايش‌هائى که در دقايق پس از تولد، روى نوزاد انجام مى‌شود، آپگار ناميده شده است. هدف از اين آزمايش‌ها ارزيابى وضع نوزاد در آغاز تولد است.
اين آزمايش براساس ضربان قلب، طرز تنفس، رنگ صورت، انقباض ماهيچه‌ها و واکنش‌هاى طفل انجام مى‌شود، و هر يک از اين داده‌ها بين صفر تا دو نمره دارند. مجموع هشت تا ده نمره نشانهٔ وضع رضايت‌بخش نوزاد هنگام تولد است. اين آزمايش نام خانم ويرجينيا آپگار، پزشک امريکائى، را دارد که پايه‌گذار آن بود.
- واکنش‌هاى اوليه:
پزشک متخصص اطفال، با انجام آزمايش آپگار، واکنش‌هاى اوليهٔ نوزاد را بررسى مى‌کند. نوزاد بايد واکنش‌هائى داشته باشد، که فقدان آنها غيرطبيعى و نشانهٔ نارسائى دستگاه عصبى است.
اما هرقدر سيستم عصبى کامل‌تر شود، اين واکنش‌ها بايد به ترتيب ناپديد گردند و دوام آنها پس از سنين معينى ديگر طبيعى نيست و بيانگر اختلال در رشد حسى ـ حرکتى است.
- واکنش مورو Moro:
عبارت است از باز کردن دست‌ها به طرفين و سپس بستن و جمع کردن آنها بر روى سينه. اين واکنش هنگامى قابل مشاهده است که نوزادى را که به پشت خوابيده کمى بلند کنند و سپس بگذارند سرش به عقب بيفتد. اين واکنش از حدود ۳ ماهگى به بعد برطرف مى‌شود.
- واکنش راه رفتن:
هنگامى مشاهده مى‌شود که طفل را به حالت ايستاده و کمى خميده رو به جلو نگه داريد. اين واکنش از ۶ هفتگى به بعد از ميان مى‌رود.
- واکنش چنگ زدن:
در برابر فشار کوچکى بر کف دست يا پا، طفل انگشت‌هاى دست يا شست پايش را جمع مى‌کند. اين واکنش در مورد دست‌ها تا ۶ ماهگى و در مورد پاها تا ۱۰ ماهگى باقى مى‌ماند.
- واکنش مکيدن:
لمس کردن لب‌ها قابل مشاهده است. اگر اطراف لب‌هاى نوزاد را لمس کنيد وى لب‌هايش را به جهت تحريک شده کج مى‌کند. اين واکنش تا حدود ۴ ماهگى ادامه دارد.