«علم قدسی» همان مابعدالطبیعه‌ی سنتی است که از «باطن» ادیان می‌روید. سنت‌ها - که از وحی نضج گرفته‌اند و بر ادیان مبتنی‌اند ـ امکانات لازم را جهت دستیابی به علم قدسی فراهم می‌کنند. علم قدسی که هدفش معرفت به «حق مطلق» و «مبدأ کلی» است و با جنبه‌ی تعقلی عرفان قرابتی نزدیک دارد، امکان فرقان میان «حق» و «توهم» و همچنین «تمایز میان مراتب و وجود» را برای عارف فراهم می‌آورد. رویکرد این مبحث، سنت‌گرایانه ا...
جای خالی عرفان قرن بیست‌ویکم و هزارهٔ سوم میلادی هر دو یکجا در راهند بشر در تدارک عبور به سدهٔ جدید و گذار به هزاره‌ای نوین است. می‌گویند که نوع بشر کنونی ـ که ما نیز جزء آنیم ـ از قریب صدهزار سال پیش در جهان پدیدار شده است. پس تقریباً هزارهٔ سوم میلادی برابر با یکصدمین هزارهٔ تولد بشر است. به این اعتبار بشر قرن ۲۱ میلادی صدهزار سال تحول پشت سر دارد. اکنون با این تحول صدهزار ساله چه ارمغانی به...
هر انسانی چون نهالی در زمین فرهنگ قومی و ملی می‌روید و می‌بالد اما در این میان برخی به دلیل شناخته شده یا ناشناخته دارای احساس و انگیزه و گرایش و درک خاصی هستند که آنان را از دیگران ممتاز می‌کنند. بارزترین ویژگی آنان عدم پذیرش همه آموخته‌ها و عادات و آداب قومی و انتخاب راه جدید و فکر نو و کردار تازه است که خردپذیر و دلچسب و آرامش‌ده آنها باشد. ناگریز اینان از خلق می‌گسلند و در خلوت کوه و جنگل به...
خویش را بشناس نه از راه مقیاس جستجوی راهی برای حل آلام بشری در گرو شناخت ریشه دردها و درمان‌ها که هر دو جای در کنه وجود و بطن ضمیر هر فردی دارند. پیداست که شناخت به دو صورت تحصیل می‌گردد: نظری و عملی. این دو نوع شناخت متناسب با موقعیت ”شناسنده“ نسبت به موضوع مورد شناخت است. در شناخت نظری شناسنده خارج از دستگاه مورد شناخت و تجربه قرار دارد حال آنکه در شناخت عملی شناسنده و پژوهنده عین موضوع مورد ش...
در این شب سیاهم گم گشت راه مقصود از گوشه‌ای برون آی ای کوکب هدایت واژهٔ ”دین“ از زمره کهن‌ترین لغات مورد استفاده غالب اعضای خانواده معظک بشری است. به اعتقاد برخی از زبان‌شناسان ین لغت ریشه در ”زبان مادر“ یعنی زبان کهن اولیه ”کانون نخستین بشری“ می‌تواند داشته باشد همان زبانی که در آن آواهای لبی به‌عنوان واژه‌های قراردادی مورد تکرار و استعمال قرار گرفت و سپس همراه با گروه‌های کوچک و کوچنده در اقصا...
خداراست بر مردم، حج خانه برای آن کسی که استطاعت آن را داشته باشد. با نزول آیهٔ شریفهٔ (ولله عَلَی‌الناسِ حَجَ‌الْبَیتِ مَنِ استطاع اِلیه سَبیلاً) در سال هشتم یا نهم هجری فریضهٔ حج واجب شد، اما مشروط به استطاعت. چنان‌که هر یک از مردم هرگاه شروط لازم را احراز کرد مستطیع شده و مکلف به حج‌البیت می‌گردد و بر عکس درصورت عدم جمع شرایط هیچ متشرع و متعبدی استطاعت حج را حاصل نمی‌نماید... نظریهٔ تشکیک در وج...
چنان پر شد فضای سینه از دوست که نقش خویشم گم شد از ضمیرم مخلص بدون اینکه خود را به اصطلاح عقل کلّ و مصون از هر خطا بدانم به نتیجه‌گیری‌های فکری خود معتقدم و مادام که به هکان طریق استدلال عقلانی که کلمه‌ای را بر من القا کرده است خلاف آن فکر برایم ثابت نشود، بدان پای‌بند می‌باشم و تصور می‌کنم این رویه حدّ اعتدال بین دهان‌بینی یا ضعف نفس و لجاجت یا خودکامگی می‌باشد. اما در طول زندگی خود فقط یک استث...
تشیّع و تصوف و عرفان در مورد تشیّع و تصوف (دو لغت در واقع برای یک حقیقت) محققین جدید به‌خصوص غربی‌ها اشتباهات فراوانی دارند. این اشتباهات سهواً یا عمدی است به واسطهٔ اینکه از اول مأموریت بعضی از آنها ایجاد فساد در داخل تشیع و ایجاد تفرقه در داخل اسلام بوده است و همچنین برای آگاه کردن دستگاه‌های استعماری خودشان بسیاری هم از روی خلوص نیت به نتیجهٔ مشابهی می‌رسند که باز هم مورد سوء‌استفادهٔ دیگران ق...
مولود کعبه من چه گویم یک رگم هوشیار نیست شرح آن یاری که او را یار نیست *** کتاب حسن تو را آب بحر کافی نیست که تر کنی سر انگشت و صفحه بشماری از چنین شخصی چه می‌توان گفت جز اینکه به خودمان به شما ارادتمندان آن حضرت تبریک بگوئیم. انشاءالله این عید این تولد بر شما مبارک باد و به برکت این روز همهٔ مسلمین جهان به‌خصوص ما شیعیان افعالمان نشان بدهیم، انشاءالله. آن حضرت در کعبه به دنیا آمد. نامش را...
اهمیت آثار فلسفی فارسی در سنت فلسفهٔ اسلامی بدون شک زبان عربی مهم‌ترین زبان فلسفهٔ اسلامی است و حتی ایرانیان که بیشترین تعداد فیلسوفان اسلامی را پدید آوردند غالباً به زبان عربی نوشته و برخی اط مشهورترین آثار کلاسیک فلسفه اسلامی مانند شفا و مقاصدالفلاسفه را به زبان عربی تألیف کرده‌اند. این نیز درست است که متون فلسفی اسلامی به زبان فارسی مجموعه‌ای را تشکیل می‌دهد که بدون مطالعهٔ آنها درک فلاسفهٔ ا...
یادبود دانشمند روشن‌ضمیر پروفسور پیاتیه در اواخر خزان سال ۱۹۹۳ میلادی پروفسور پیاتیه در حین عمل جراحی جهان فانی را وداع کرد. در ماه نوامبر همان سال مراسم تجلیل و بزرگداشتی از طرف دانشگاه سوربن پاریس با حضور تعداد کثیری از استادان و رئیس دانشگاه برگزار گردید. جمعی از شاگردان و ارادتمندان این استاد در تهران نیز قصد داشتند به نوبهٔ خود تا آنجا که امکان دارد نسبت به مقام شامخ استاد ابراز احترام و حق...
مولوی بلخی و هندوستان (تأثیر صوفیان ایرانی در اشاعهٔ عرفان اسلامی و ادب فارسی در هند) تصوف همواره بهترین مشوق هندوان برای قبول اسلام و استوارترین طبقهٔ رابط بین اسلام، مذهب هندو و سایر مکاتب هند و ضامن بقا و توسعهٔ اسلام در هند بوده است. صوفیان از قرن پنجم به بعد در اکثر نواحی هند چون سند، بلوچستان، پیشاور، دهلی... بساط گستردند. آنان اسلام را بر بال عشق و عرفان نشاندند. صوفیان، روح‌بخش زبان فارس...
شاه نعمت‌الله ولی کرمانی: شاعر عارف به نور عشق توان یافت نعمت‌الله را کسی که عشق ندارد ورا کجا یابد مجلس عشق است و ساقی در حضور ذوق یاران باد یا رب بر مزید چنان‌که از خود عنوان مقاله روشن است، موضوع آن فقط شعر عرفانی شاه نعمت‌الله ولی است و گفتار من تنها به میراث شعری این حضرت سروکار خواهد داشت. در اینجا تفکرات خود را در بارهٔ شعر عرفانی شاه نعمت‌الله ولی به سه قسمت تقسیم کردم: قسمت اول ش...
جنبه‌های شریعتی و طریقتی دستورات قرآن خداوند درقرآن مجید می‌فرماید: بگو ا گر خدا را دوست می‌دارید از من پیروی کنید تا او نیز شما را دوست بدارد گناهانتان را بیامرزد، که آمرزنده و مهربان است. پیغمبر دوجنبه داشت: یکی جنبه شریعت، به اصطلاح ابلاغ احکام که آیات قرآن بر او نازل می‌شد و یکی جنبه طریقت، یعنی راه بردن آن کسانی که بعد از انجام دستورات شریعت لیاقت داشتند تا در راه خدا سلوک کنند، البته این د...
مسأله ماه مبارک رمضان به عکس آنچه که به‌نظر می‌رسد هدف خدا باشد از تشریع روزه تبدیل شده است. گرچه واقعاً نمی‌توانیم بگوئیم که هدف خدا چیست ولی قاعدتاً یکی از اهداف آن هدف مهمی برای زندگی ما نیز هست ایجاد وحدت بین همهٔ مسلمین است. از جمله اینکه هرکسی به روزه‌دار دیگری می‌رسد چون خودش گرسنه است می‌داند که او هم گرسنه است... عشق و شهادت یکی از مقاماتی که برای مؤمن ذکر شده مقام شهادت است. شهادت بر د...
خواب در احادیث و اخبار از پیامبر اسلام روایت شده: هرکس به رویای صالحه باور نداشته باشد به خدا و روز قیامت ایمان ندارد. خواب بر سه گونه است: ۱. رویا رحمانی که بشارتی از جانبه خداست، ۲. رویاهای شیطانی که بر اثر اندوه دیده می‌شود و ۳. خوابی که شخص با خودش سخن می‌گوید. در اسلام خواب با وحی مرتبط است چنان که در آیهٔ ۶۴ سورهٔ یونس، خواب نوید الهی برای اهل ایمان معرفی شده و در روایت یک جزء از هفتاد ج...
قلندری در دیوان عطار در بادیهٔ عشق نه نقصان نه کمالست چون من دو جهان خلق اگر هست و اگر نیست *** چو مست عشق گشتی کوزه در دست قلندروار بیرون شو به بازار به بیان ساده که از بعضی درویشان شنیدم ”قلندر“ کسی است که همه چیز را رها کرده و باخته و روی به کلی به حضرت حق آورده. بعضی‌ها برآنند که قلندر درویشی سیاح است که پیوسته از شهر به شهر، از بقعه به بقعه می‌رود. اما سفرهای درویشان سفرهای روحانی هستند...
تصوف علی در کتاب‌هایی که ذکر سجایا و فضایل حضرت مولی علی(ع) می‌شود اعم از کتب کلامی شیعه یا شروح متعدد نهج‌البلاغه، معمولاً قسمتی وجود دارد درشرح اینکه آن حضرت، هم منبع جریان و سریان علم لدنی و هم منشأ افاضه جمیع علوم رسمی اسلامی مثل علم اصول دین یعنی کلام و علم فروع یا علم لغت و تفسیر بود. در همین قسمت معمولاً اشاره می‌شود که آن جناب مبدأ علم طریقت و حقیقت و تصوّف است و بزرگان صوفیّه خرقه خویش ر...
شعر عارفانه محض و شعر رندانه و عاشقانه در شاه نعمت‌الله ولی سهرت سید نورالدین شاه نعمت‌الله ولی عمدتاً از جهت سلسله‌ای است که به نام او تأسیس شده و در ایران و هندوستان به مدّت شش قرن تداوم یافته است. در دو قرن اخیر به دلیل از سرگیری فعالیت این سلسله در ایران، پس از مهاجرت معصوم علیشاه دکنی از هند به ایران، بر شهرت شاه نعمت‌الله ولی افزوده گردید و در چهل پنجاه سال اخیر که آثار شاه اعّم از نظم و نث...
ارتباط تشیّع، تصوّف و ایران دربارهٔ منشأ مذهب تشیّع و تصوّف یکی از اقوال کاملاً رایج میان شرق‌شناسان اعّم از خارجی و داخ لی این است که هر دو برخاسته از ایران و پرداخته ایرانیان است. به این معنا که ایرانیان این دو طریقهٔ فکری را ساختند تا در ضمن مقابله با اسلام خلفای حاکم اموی و عباسی، ملیّت ایرانی خود را حفظ کنند. نتیجه این قول آن است که تشیّع و تصوّف هویّت اسلامی ندارند و جالب توجّه آنکه دلایل...
ولایت معنوی در مثنوی مولوی در معرف اسلامی برای تحقیق در دیدن و رسیدن به یقین معمولاً به سه طریق اصلی رجوع می‌کنند: نقل و عقل و قلب. از میان گروه فقها و مجتهدین و متکلمین و فلاسفه و صوفیان و عرفا فقط عرفا طریق قلبی را اصل دانسته‌اند و این طریق را مستلزم سیر و سلوک و پاک کردن قلب تا وصول الی‌الله می‌دانند در این طریق سخن گفتن دربارهٔ خدا و دین جای خود را به شهود بی‌واسطهٔ او می‌دهد. خدا فقط شارع شر...
معنای ”پیر“ و نسبت آن با ذکر و فکر کلمهٔ ”پیر“ همانند برخی از کلمات دیگر در زبان پارسی علاوه بر معنای لغوی دارای معنی و معانی اصطلاحی چندی است که در فرهنگ‌های صوفیانه منعکس است و می‌شود آن معانی را در این فرهنگ ملاحظه کرد. چنانچه در دایرهٔ‌المعارف تشیّع تحت عنوان ”پیر“ چند معنا ذکر شده است که ما به‌طور خلاصه آن را نقل می‌کنیم: واژهٔ پیر در لغت به معنی مراد، مرشد، شیخ، پیشوا، امام و قطب و مانند آ...
بحران تعریف در عرفان معاصر تحلیلی از آسیب‌شناسی درونی مکتب عرفان در روزگار معاصر عرفان اسلامی که مجموعه‌ای گسترده از میراث مکتوب و فعالیت‌های تربیتی و فرهنگی و علمی و کلامی و اجتماعی است، در طی تاریخ طولانی خود از آسیب‌های گوناگونی در امان نمانده است. این کاستی‌ها در نگاه تیز اهل عرفان شناخته و شناسانده شده و محققان اهل معرفت در آثار منظوم و منثور خود به طرح و انتقاد و گاه علاج آن همت گمارده‌اند...
عرفان (یا ازوتریسم) اساساً به معرفتی گویند که با باطن و درون سروکار دارد و در نظر نخست مقابل ظاهر و بیرون است، ولی در واقع ظاهر و بیرون در عرفان از اهمیت بالائی برخوردار است. زیرا تجلی یا ظهور حقیت الهی بدون ظاهر شدنی نیست و ظاهر در معنای عام آن همان حجاب در عرفان اسلامی یا ”مایا“ در آئین هندو است. کار حجاب یا مایا نیز نمایاندن و ظاهر کردن و در عین حال پوشاندن و پنهان کردن است. این دو وجه حجاب از...
قوالی و طرائق تصوّف قول یا ” گویندگی“ ”اشعار سماعی“ "قول" به گویندگی و اجرای اشعاری اطلاق می‌شود که دارای هندسه‌ای خاص و فضابندی‌های ویژهٔ درونی است به نحوی که به تعبیر فیزیکی انرژی در آنها تاب می‌خورد و در مخازن استوانه‌ای چرخنده و دورانی به‌صورت نیروی پتانسیل فراوانی ذخیره می‌گردد. ”قوّالی“ یا ” گویندگی“ قوّالی عبارت است از فن استخراج موسیقی خفّی مندرج در هندسهٔ ایقائی مصاریع و ابی...
