رسيدگى به هزينه‌ها
کليهٔ هزينه‌هاى مندرج در دفاتر مورد رسيدگى را از نقطه‌نظر مقررات مواد ۱۲۲ الى ۱۲۷ قانون ماليات‌هاى مستقيم و آئين‌نامهٔ هزينه‌هاى قابل قبول مورد رسيدگى قرار دهيد. اگر به اقلامى برخورد نموديد که تحت مقررات مذکور آنها را براى تعيين درآمد مشمول ماليات قابل قبول تشخيص نمى‌دهيد، موارد را با ذکر مبلغ در ستون‌هاى جداگانه تحت عناوين زير در کاربرگى مشخص نمائيد.
ـ هزينه‌هاى فاقد مدرک کافى
ـ هزينه‌هاى غيرمربوط به فعاليت مؤسسه
ـ هزينه‌هاى غيرمربوط به سال مورد رسيدگى
ـ هزينه‌هاى بيش از حد نصاب
ـ هزينه‌هاى غيرمتعارف (منظور هزينه‌هائى است که از لحاظ ماهيت طبق مقررات قانون و آئين‌نامه‌هاى مربوطه، قابل قبول نمى‌باشد ـ مانند: ماليات که به حساب هزينه منظور شده باشد).
براى هر يک از سرفصل‌هاى هزينه طبق مندرجات اظهارنامه، هزينه‌هاى پذيرفته نشده را در کاربرگ جداگانه صورت نمائيد.
يک صورت خلاصه از کاربرگ‌هاى فوق تهيه نمائيد که در آن هزينه‌هاى پذيرفته نشده تحت عناوين فوق خلاصه شده باشد. براى هزينه‌هاى سود و زيانى ـ هزينه‌هاى توليدى و سرفصل‌هاى عمدهٔ مشابه صورت‌هاى خلاصه جداگانه تهيه نمائيد.
در مواردى‌که براى هزينه‌ها مدارک کافى ضميمهٔ اسناد نمى‌باشد، موضوع را در جريان حسابرسى با مسؤولين امر در ميان بگذاريد زيرا ممکن است ضمائم مربوط در پروندهٔ ديگرى نگاهدارى شده باشد.
درآمد و ماليات اشخاص ثالث
مواد ۷۵ و ۷۶، تبصره ۶ ماده ۲۰، بند ب ماده ۲۱ و بند ب ماده ۴۴ قانون ماليات‌هاى مستقيم را مورد مطالعه قرار دهيد.
براى هر يک از موارد پرداخت به اشخاص ثالث از قبيل بهره، دلالي، حقّ‌العمکاري، حقّ‌الزحمه، حق مشاوره، اجارهٔ محل و ساير موضوعات مربوط به مواد فوق صورت جداگانه تهيه نمائيد.
صورت مذکور بايستى حاوى شماره سند، تاريخ، شرح، مبلغ ماليات محسوبى توسط مودي، ماليات متعلقه طبق محاسبه حسابرس، کسر محسوبى و اضافه حسوبي، شماره فيش بانکي، تاريخ فيش بانکي، شماره برگ درخواست مالياتي، ماليات پرداخت شده و ميزان جريمه و زيان ديرکرد در آن ذکر شده باشد.
پس از تکميل صورت‌هاى فوق، صورت خلاصه‌اى از آنها تهيه نمائيد که ميزان کل کسر محسوبي، کسر پرداختي، جريمه و زيان ديرکرد متعلقه با توجه به گروه‌بندى که در فرم ۳۸ مالياتى منعکس مى‌باشد تعيين شود.
بررسى دفاتر قانونى
تعداد دفاتر پلمپ شده در ادارهٔ ثبت جهت عمليات سال مورد رسيدگى را تعيين کنيد. سپس بررسى‌هاى زير را در مورد آنها انجام دهيد.
شمارهٔ پلمپ دفاتر و تاريخ هر يک را جداگانه کنترل نمائيد و مطمئن شويد که تاريخ اولين ثبت در دفتر روزنامه قبل از تاريخ پلمپ دفتر مذکور نباشد.
پلمپ و بندکشى دفاتر را از محل اتصال به صفحات دفاتر، مورد بررسى قرار دهيد و هرگونه ايراد را يادداشت نمائيد.
تعداد صفحات دفاتر مورد رسيدگى را کنترل نمائيد و با تعداد صفحات نوشته شده در مهر پلمپ دفاتر مقايسه نمائيد. هم‌چنين تعيين نمائيد که آخرين دفتر روزنامه در سال مورد رسيدگى تا چه صفحه نوشته شده است و مراتب را يادداشت کنيد.
آئين‌نامهٔ اجراء تبصره يکم اصلاحى ماده ۵۸ قانون ماليات‌هاى مستقيم مصوب ۱۷ اسفند ۱۳۵۱ را مطالعه نموده و رسيدگى کنيد که با توجه به موارد زير در نگاهدارى دفاتر قانونى سال مورد رسيدگى مفاد آن رعايت شده باشد.
يک کاربرگ از موارد تخلف از مفاد آئين‌نامه فوق تهيه کنيد. در کاربرگ خود موارد زير ار در ستون‌هاى جداگانه مشخص نموده يا علامت‌گذارى کنيد:
ـ شماره صفحه دفتر و شماره سند و تاريخ ثبت سند و شماره سطر
ـ نام حساب و مبلغ قبل از اصلاح يا تعيين بدهکار و بستانکار و هم‌چنين مبلغ اصلاح شده با ذکر مبلغ بدهکار و بستانکار
ـ نوع خلاف از نظر قلم‌خوردگي، مخدوش بودن، پاک کردن با مواد شيميائي، تراشيدگى و غيره
توجه:
جهت دفتر نيز کاربرگى به شکل فوق تهيه مى‌گردد ولى بهتر است طرف حساب نيز جزء ستون‌هاى آنها آورده شود.
جمع تعدادى از صفحات دفتر روزنامه و حساب‌هاى دفتر کل را کنترل و انتقال از هر صفحه به صفحهٔ بعد را مورد رسيدگى قرار دهيد. در موقع اين رسيدگى دقت نمائيد که ته جمع صفحات قلمى شده باشد.
تعدادى از اسناد روزنامه را با دفتر روزنامه مقابله و از دفتر روزنامه به دفتر کل رديابى نمائيد. عکس اين عمل را نيز از دفترکل به دفتر روزنامه و اسناد حسابدارى و ضمائم اسناد انجام دهيد.
در ضمن رسيدگى به صفحات دفتر روزنامه يا کل هرگونه امضاء يا اثرى که دليل مراجعهٔ مأمورين وزارت امور اقتصادى و دارائى در اجراء مادهٔ ۱۷۰ قانون ماليات‌هاى مستقيم مشاهده گرديد يادداشت نموده و يا سرپرست حسابرسى يا شريک مسؤول کار در ميان بگذاريد.
چنانچه صفحاتى از دفتر روزنامه يا کل نوشته نشده و يا فاصله‌اى بيش از حدّ مجاز دفترنويسى به‌طور سفيد باقيمانده است مراتب را با ذکر مشخصات کامل در طى کاربرگ يادداشت نمائيد.
ترتيب توالى ثبت اسناد در دفتر کل و روزنامه را از تاريخ ثبت آنها کنترل کنيد و هرگونه تأخير يا تقدم ثبت يا انتقال از دفتر روزنامه را با ذکر تعداد روزهاى تأخير در صورت جداگانه‌اى با ذکر مشخصات يادداشت نمائيد.
دفتر روزنامه و کل سال جارى را در اجراء ماده ۱۷۰ رسيدگى و نکات ريز را يادداشت نمائيد:
ـ تاريخ رسيدگى را مشخص نمائيد.
ـ تعيين و يادداشت نمائيد که دفتر روزنامه تا چه صفحه و چه تاريخى ثبت گرديده است.
ـ جمع گردش عمليات اعم از بدهکار و بستانکار را در تاريخ مذکور ثبت نمائيد.
ـ يادداشت نمائيد که در تاريخ مورد رسيدگى دفتر کل تا چه تاريخى ثبت شده است.
تشخيص درآمد مشمول ماليات با توجه به بند ۴ ماده ۶۱
درآمد مشمول ماليات مودى بايستى با درآمد مشمول ماليات سال قبل آن مقايسه شود و هرگونه نوسان در روند سودآورى مشخص و معلوم شود. براى اين منظور بايستي:
ـ نسبت درآمد مشمول ماليات سال مورد رسيدگى به فروش سال را با نسبت درآمد مشمول ماليات سال قبل از سال مورد رسيدگى به آن سال مقايسه نمائيد و علل نوسان را توجيه کنيد.
ـ نسبت قيمت تمام شده کالاى فروش رفته به فروش يا درآمد مشمول ماليات سال مورد رسيدگى را با همان نسبت در سال قبل مقايسه نمائيد و هرگونه نوسان را توجيه کنيد.
ـ نسبت به هزينه‌ها به درآمد مشمول ماليات سال مورد رسيدگى را با همان نسبت در سال قبل مقايسه کنيد و در صورتى‌که تفاوت قابل توجه است، تک‌تک سرفصل‌هاى هزينه را با درآمد مشمول ماليات سنجيده و با همان نسبت‌ها در سال قبل مقايسه، و تجزيه و تحليل نمائيد که تفاوت در اثر چه عامل يا عواملى بوده است.
نتيجهٔ رسيدگى‌هاى فوق را در طى کاربرگى يادداشت نمائيد. چنانچه در نسبت درآمد مشمول ماليات به فروش در مقام مقايسه با نسبت درآمد مشمول ماليات مشخصهٔ سال قبل به فروش آن سال کاهش وجود دارد، توضيح دهيد که اين کاهش تا چه حد معقول و قابل توجيه مى‌باشد.
درآمد مشمول ماليات مؤدى در سال مورد رسيدگى بايد با درآمد مشمول ماليات يک يا چند مؤسسهٔ مشابه به طريق فوق مقايسه گردد. براى اين منظور و هم‌چنين جهت تهيهٔ اطلاعات مربوط به مؤسسات مشابه، موضوع را سرپرست حسابرسى يا شريک مسؤول کار در ميان بگذاريد.