پروفسور نیما ارکانی حامد

متولد: 5 آوریل 1972 هیوستون، تگزاس

ملیت: آمریکایی-کانادایی

تبار: ایرانی

رشته فعالیت: فیزیک

محل کار: دانشگاه هاروارد، مؤسسه مطالعات پیشرفته، دانشگاه کرنل

دانش آموختهٔ: دانشگاه تورنتو، دانشگاه برکلی

جوایز: مدال گریبو از مؤسسه فیزیک اروپا (2003)، جایزهٔ ساکلر از دانشگاه تل آویو (2008)

نیما ارکانی حامد (زادهٔ 1972 میلادی در هیوستون) فیزیکدان آمریکایی-کانادایی در زمینه فیزیک ذره ای و نظریه ریسمان کاربردی است و در حال حاضر استاد تمام وقت مؤسسه مطالعات پیشرفته است. در سال 2016، ارکانی-حامد دعوت چین را برای اداره کردن مرکز فیزیک انرژی بالای آینده پذیرفت. این مرکز قرار است بزرگترین شتاب دهنده ذرات جهان را بسازد.

وی در 5 آوریل سال 1972 در هیوستون، ایالات متحده آمریکا زاده شد. پدر او (جعفرقلی ارکانی حامد) که خود نیز فیزیکدان اهل ایران (تبریز) و دانش آموختهٔ مؤسسه فناوری ماساچوست در سال 1969 بوده، و بورسیه دولت ایران در حال حاضر استاد بازنشسته دانشگاه مک گیل کانادا در رشته ژئوفیزیک است.

در آن زمان پدر نیما در هیوستون مشغول کار بر روی تحلیل ویژگی های فیزیکی ماه در چارچوب پروژه آپولو بود. حمیده الستی مادر و ساناز خواهر نیما ارکانی نیز فیزیکدان هستند. پدر ارکانی که هنگام انقلاب 1357 ایران در دانشگاه شریف کار می کرد و مدتی رئیس دانشکده فیزیک آن بود، به همراه 14 همکار دیگر خود در نامه ای سرگشاده بسته شدن دانشگاه ها را محکوم کرد.

امضا کنندگان آن نامه در لیست سیاه قرار گرفته و به گفته جعفر ارکانی در صورت یافته شده شدن زندانی یا اعدام می شدند. او مخفی شد و نهایتاً با پرداخت 50000 دلار که سرمایه زندگیش بود به قاچاقچی ها به همراه خانواده اش در سال 1981 بر پشت اسب از مرز ترکیه از ایران گریختند و حین گذر از مرز گذرنامه هایشان را پاره کردند. قاچاقچی ها به دلیل عدم دریافت بخشی از پول آن ها را در میانه راه رها کردند.

نیما که ده ساله بود تب ۱۰۷ درجه فارنهایتی گرفت و نمی توانست راه برود. جعفر از گروهی از عشایر کرد که یکی از رهبران اپوزسیون کردی در میانشان بود کمک گرفت و او اسب هایی برای نجات خانواده جعفر که در دره رها شده بودند، فرستاد.

تحصیلات و تحقیقات نیما ارکانی حامد

خانواده نیما ارکانی حامد به کانادا مهاجرت کردند و او در آنجا دبیرستان را تمام کرد و برای تحصیل کارشناسی وارد دانشگاه تورنتو شد. نیما از دانشگاه تورنتو با نشان عالی در رشته‌های ریاضی و فیزیک فارغ التحصیل شد و سپس به دانشگاه کالیفرنیا برکلی رفت و تحصیلات خود را زیر نظر لاورنس هال دنبال کرد. نیما ارکانی حامد از 14 سالگی در نظریه و قوانین نیوتون تحقیق کرده است. او دکترای خود را در سال 1997 دریافت کرد و به بخش SLAC در دانشگاه استانفورد به منظور ادامه تحصیل در پست دکتری رفت. در سال 2001 در دانشگاه پرآوازهٔ هاروارد، با هاوارد گئورگی و آندرو کهن به کار عملی به روی ذرات فوق العاده ریز پرداخت. تئوری HIGGS نتیجهٔ کشفیات او در این عرصه است. از سال 2002 تا 2008 او استاد ارشد دانشگاه هاروارد بوده‌است.

نیما ارکانی حامد این نابغه ایرانی "سی و دومین" نفر در لیست صد نابغه زنده دنیا است و از 14 سالگی در نظریه و قوانین نیوتون تحقیق کرده است. وی در حال حاضر استاد دانشگاه هاروارد و دارای کرسی استادی در دانشگاه پرینستون است. این کرسی از سال 1933 تا 1955 در انحصار آلبرت انیشتین بوده است و پس از اعلام نظریه عملکرد جهان ارکانی، از او دعوت شده که در طرح تونل شتاب دهنده سوئیس (LHC) که با هزینه بالغ بر 5 میلیارد دلار ساخته شده، رهبری آزمایش ها را بر عهده داشته باشد. او دکترای خود را در سال 1997 دریافت کرد و به بخش SLAC در دانشگاه استانفورد به منظور ادامه تحصیل در پست دکتری رفت.

در حال حاضر چین از این نابغه ایرانی برای پیشبرد پروژه شتابدهنده خود دعوت به عمل آورده است. چین به طور رسمی اعلام کرده که فاز نخست ساخت این پروژه عظیم را در سال 2020 آغاز خواهد کرد. آنچه که در چین ساخته خواهد شد دو برابر شتاب دهنده LHC اروپا و 7 برابر قدرتمندتر از آن خواهد بود.

هم اکنون شتاب دهنده LHC سرن در اروپا بزرگترین ماشین واحد در دنیا محسوب می شود که شامل تونل بزرگی به درازای 27 کیلومتر می شود. اما تونل برخورد دهنده پوزیترون الکترون چرخشی مدور (CEPC) چین بین 50 تا 100 کیلومتر درازا خواهد داشت و این یعنی مساحتی به بزرگی منطقه ای که منهتن آمریکا را شامل خواهد شد.

گفته می شود شهر Qinhuangdao در شمال چین و در ابتدای دیوار بزرگ این کشور مکان احتمالی ساخت این پروژه عظیم زیرزمینی خواهد بود.

این مجموعه عظیم در دو بخش ساخته می شود. بخش نخست شامل مطالعه ذره بوزون هیگز و سرنوشت آن در نتیجه یک برخورد می شود. بخش دوم نیز که قرار است کار ساخت آن در سال 2040 شروع شود برخورد دهنده عظیم پروتون – پروتون (SPPC)نام دارد. از حیث فنی می توان این بخش را نسخه به روز شده LHC به شمار آورد.

دانشمندان در بخش دوم این پروژه برخوردهای فوق سرعتی پرتونها را مورد مطالعه قرار می دهند. آنها امیدوارند که در خلال بررسی های این بخش از پروژه برخورد دهنده ذرات چین، احتمال کشف ذرات جدید را مورد بررسی قرار دهند.

 چین از این نابغه ایرانی برای پیشبرد پروژه شتابدهنده خود دعوت به عمل آورده است

همچنین این امیدواری وجود دارد که پاسخهایی برای معماهایی نظیر ماده تاریک، انفجار بزرگ (Big Bang) و سیاه چاله ها ارایه شود.

پروفسور ارکانی حامد درخصوص این پروژه می گوید: بدون شک چین در آینده پیشگام تمام کشورهای جهان در این عرصه خواهد بود.

حضور این فیزیکدان ایرانی الاصل در چنین پروژه عظیمی برای چین یک اعتبار بزرگ محسوب می شود و در حالی که مقامات عالی رتبه این کشور از فیزیکدانان و دانشمندان شناخته شده جهان در حوزه فیزیک دعوت به همکاری در این پروژه کرده اند اما همکاری ارکانی حامد ارزشی متفاوت برای آنها دارد.

وی درخصوص ویژگی های این پروژه می گوید: یک شهر دایره ای شکل منحصربفرد را تصور کنید که در این پروژه شکل می گیرد و پیشگامان فیزیک ذرات از سراسر جهان در آن حضور پیدا می کنند. در این شهر شرکت های فعال در زمینه فناوری های نوین فرصتی ایده آل برای توسعه تحقیقات خود خواهند داشت.

بسیاری بر این باورند که پروفسور نیما ارکانی حامد که به عنوان سی و دومین نفر در فهرست 100 نابغه زنده دنیا نیز شناخته می شود انیشتین زمان است.

جوایز و افتخارات پروفسور نیما ارکانی حامد

او در سال 2012 به دلیل کار بر روی هیگز کوچک موفق به دریافت جایزه فیزیک بنیادی از یوری میلنر میلیاردر روس ساکن آمریکا شد.

وی همچنین سی و دومین نفر در لیست صد نابغهٔ زندهٔ دنیا است.

نیما ارکانی حامد در سال 2005 برندهٔ جایزهٔ PHI BETA KAPPA از دانشگاه هاروارد برای تعلیمات عالی خود گردید.