كتاب ماه تاریخ و جغرافیا در نشست تخصصی خود چیستی علم تاریخ را به بحث گذاشت. به گزارش خبرگزاری كتاب این نشست در تاریخ ۱۶ خرداد ماه جاری با حضور دكتر «رضا شعبانی»، «دكتر حسن حضرتی»، دكتر «مسعود صادقی» و دكتر «حبیب الله اسماعیلی» سردبیر كتاب ماه تاریخ و جغرافیا برگزار شد.

دكتر «رضا شعبانی» استاد گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی علم تاریخ را چنین تعریف كرد: تاریخ علم بررسی حوادث گذشته است، دانشی كه بر مبنای آن انسان این امكان را پیدا می كند كه بگوید اتفاقات تاریخی در یك تداوم زمانی حادث شده است.

وی در ادامه افزود: حیات انسان نوعی تحول مداوم و پیوسته است و بخش هایی كه با اراده خود انسان نیز به وجود می آید، سبب ساز مسائل تاریخی هستند. به نظر «شعبانی» حوادث تاریخی تكرارشدنی نیستند و هر واقعه ویژگی های خاص خود را دارد: بر این باوریم كه پیشا مدها را در تاریخ نشان دهیم و امكان ندارد یك حادثه ای به تمام معنی بازسازی شود و همه مسائل دنیا در واقعه تاریخی شناخته شوند.

استاد گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی یادآور شد: شجاع، ترسو و ضعیف تعاریف ذهنی در جامعه دارند و ما به مناسبت های مختلف حوادث های تاریخی را در ذهن خود با یك كلیاتی همراهی می كنیم كه این كلیات مبین دریافت هایی هستند كه در زمان و مكان معین و با عناصر انسانی معینی كرد، پیدا می كنند.

دكتر «حسن حضرتی» استاد گروه تاریخ دانشگاه تهران درباره تعریف علم تاریخ گفت: بحث تعریف تاریخ و علم تاریخ در نزد قدما و متأخران ابداعی نیست و در نگاه كلی به مفهوم زمان تاكید خاصی دارد. هر تعریفی كه ارائه می شود بر منظری است كه از آن زاویه مطرح می شود، مفهوم تاریخ از مفاهیمی مانند گذشته، طبیعت و هستی متفاوت است.

«حضرتی» در توضیح نظر خود افزود: اگر تاریخ را همه حوادث گذشته انسانی بدانیم علم تاریخ در این تعریف مانند یك مثلث نمود پیدا می كند. به گفته این استاد تاریخ: مورخان، انسان را موضوع متغیر علم تاریخ می دانند و ما در تاریخ همواره به دنبال ردپایی از انسان هستیم و در این راستا نظریه های مخالفی نیز وجود دارد.

استاد گروه تاریخ دانشگاه تهران به متغیر دوم تاریخ اشاره كرد و گفت: بعضی این متغیر را طبیعت می دانند و تمام موضوعات تاریخی را در گذشته طبیعت پیگیری می كنند.

وی در ادامه عنوان كرد: متغیر سوم حادثه مهم است و آن چیزی كه در گذشته برای انسان اتفاق افتاده جزو تاریخ نیست و آنهایی كه ارزش ثبت دارند از همه مهمتر تلقی می شوند. «حضرتی» به مسائل تاریخی اشاره كرد و گفت: اگر اینطور نبود مورخان باید تمام گذشته تاریخی انسان را ثبت كنند كه كاری غیرممكن است و ضرورتی برای ثبت آن وجود ندارد.

این استاد تاریخ با اشاره به فایده تاریخ ابراز داشت: تاریخ مربوط به گذشته است ولی فایده تاریخ برای گذشته نیست بلكه برای حال و آینده تاثیر بسیاری دارد.

دكتر «مسعود صادقی» پژوهشگر عرفان اسلامی پژوهشكده امام خمینی و انقلاب اسلامی گفت: در انگلیس، فرانسه و آلمان واژه تاریخ دو معنا دارد و تفاوت این دو معنا موضوع یك دانش با خود دانش است و تاریخ موضوع یك دانش اطلاق می شود.

وی در ادامه افزود: محل توجه تاریخ عمدتا مربوط به دانش است و اگر به موضوع توجه می شود از منظر دانش مورد بررسی قرار می گیرد. این پژوهشگر به علم تاریخ اشاره كرد و ابراز داشت: تاریخ بازسازی گذشته بر اساس اسناد و مدارك است و اینكه سند و مدرك چیست و چه چیزی را سند و مدرك تلقی كنیم بحث مهمی در علم تاریخ به شمار می آید.

وی به سند و مدرك اشاره كرد و گفت: به لحاظ تاریخی سند و مدرك تحولی پشت سر گذاشته است این تحولات از هرودوت كه پدر تاریخ است مطرح می شود و تا امروز ادامه دارد. «صادقی» در ادامه گفت: از دوره ای كه حافظه زنده ای در جامعه وجود داشته تاریخ مطرح بوده و مورخ با پرسش و پاسخ از شاهدان عینی گذشته تاریخ را بازسازی كرده است.

این پژوهشگر به تاریخ شفاهی نیز اشاره كرد و گفت: تاریخ شفاهی قلمرو موضوع تاریخ را به زمان و مكان اكنون نزدیك تر كرده و بحث سند و مدرك مكتوب با این تاریخ متفاوت است.

وی به نظریه های مورخان اشاره كرد و اذعان داشت: مورخ نظریه هایی دارد و بر اساس آن نظریه ها سراغ اسناد و مدارك می رود، ذهنیت مورخ مقدم بر واقعیت هایی است كه در اسناد و مدارك یافته می شود.

«صادقی» در خاتمه عنوان كرد: نظریه ای كه یك مورخ دارد باید به تایید مورخان برسد و مورخان دیگر نیز با آن نظریه موافقت كنند، اگر مورخان بر نظریه ای كه مبتنی بر واقعیت هایی كه از اسناد و مدارك ذكر می شود، توافق كنند آن نظریه باعث می شود واقعیت ها به واقعیت های تاریخی تبدیل شوند.